Ἡ τιμωρία τοῦ μή-τόπου, τοῦ οὐ-τόπου, τοῦ ὁπουδήποτε
"καί εἶδεν ὁ Θεός ὅτι τό φῶς καλόν· καί διεχώρισεν ὁ Θεός
ἀνά μέσον τοῦ φωτός καί ἀνά μέσον τοῦ σκότους.
~
Καί εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος
καί ἔστω διαχωρίζον ἀνά μέσον ὕδατος καί ὕδατος. καί ἐγένετο
οὕτως.
~
καί ἐποίησεν ὁ Θεός τό στερέωμα, καί διεχώρισεν ὁ Θεός
ἀνά μέσον τοῦ ὕδατος, ὅ ἦν ὑποκάτω τοῦ στερεώματος,
καί ἀναμέσον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνω τοῦ στερεώματος.
~
καί ἐκάλεσεν ὁ Θεός τό στερέωμα οὐρανόν.
καί εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλόν..."
(Γεν. 1)
Ἀντίθετα στό ρεῦμα
Πῶς ριζώνεις; Πῶς βάζεις τάξη στό χάος; Πῶς διαμορφώνεις ἕναν τόπο ξεκινῶντας ἀπό ἕναν ἀκαθόριστο χῶρο; Χαράσσοντας μιά γραμμή. Ξεχωρίζοντας ἕνα ἐντός ἀπό ἕνα ἐκτός. {...}
Ὅσο γιά μένα, προέρχομαι ἀπό μία στεριά ρυτιδωμένη ἀπό τό πέρασμα τῆς ἱστορίας, ἀπό μίαν Εὐρώπη κουρασμένη ἀπό τούς διαρκεῖς πολέμους, πού ἔχει τόν νοῦ της στίς διακοπές καί ὀνειρεύεται μιά κοινωνία πρόνοιας. Ἐκεῖνο πού ἀπασχολεῖ τούς ταγούς της εἶναι νά ἐξαφανίσουν τά γλωσσικά σύνορα πίσω ἀπό μιά μοναδική γλώσσα, τήν globish, πού μόνο τό ὄνομα τή συνδέει μέ τά ἀγγλικά. Ἡ Εὐρωλάνδη μας, μέ πρωτεύουσα τίς Βρυξέλλες, ἔχει ἐπισήμως ἀπαρνηθεῖ τήν παλιά "συμφωνία τῶν ἐθνῶν", μέ συνέπεια νά προκύπτουν, παραδόξως, ποικίλες παραφωνίες καί κραυγές. Ἐκπλήσσεται πού ὁ Ἕλληνας δέν μοιάζει μέ τον Σουηδό, ὁ Λιθουανός μέ τόν Ἰταλό, κι αὐτό τῆς τό θυμίζουν, παρά τή θέλησή της, οἱ κρίσεις. Νά ἀπαρνιέσαι τόν ἑαυτό σου εἶναι μᾶλλον μάταιη προσπάθεια: γιά νά τόν ὑπερβεῖς, καλύτερα νά ἀρχίσεις νά τόν δέχεσαι ὅπως εἶναι. {...}
"Ὁ χάρτης εἶναι μιά προβολή τοῦ πνεύματος, προτοῦ γίνει εἰκόνα τῆς γῆς" (Christian Jacob, Γάλλος πολιτικός, ἀγρότης), τά σύνορα εἶναι πρωτίστως ὑπόθεση διανοητική καί ἠθική. Τά ὑπόλοιπα ζῶα προσαρτοῦν μιά περιοχή μέ τή μεσολάβηση τοῦ ἴχνους, ὀσφρητικοῦ ἤ ἀκουστικοῦ. Ὅριο μεταβλητό καί ἀσαφές, πού μετακινεῖται μέ τίς ἐποχές, τό συσχετισμό δυνάμεων ἀνάμεσα στά εἴδη καί στούς πληθυσμούς. Γιά μᾶς, εἶναι ἀπαραίτητη ἡ θέσπιση: βάζουμε σημάδια, ὑψώνουμε διακριτικά σημεῖα. Τό ἀγχωμένο θηλαστικό λαξεύει τήν κατοικία του μές στή βιόσφαιρα, μιά γωνιά πολιτισμοῦ μέσα στή φύση, μέ τή χρήση συμβόλων. Δέν οὐρεῖ οὔτε ἀφοδεύει οὔτε κάνει τρίλιες - χαράσσει κάτι σέ μιά περγαμηνή ἤ κραδαίνει μιά χάρτα ἐπικαλούμενο τόν Δία ἤ τό Ἀνώτατο Δικαστήριο. Μπορεῖτε νά μαντέψετε τό λόγο γιά τόν ὁποῖον, παρά τό ἐπιβαρυμμένο της παρελθόν, ἡ ἀλληγορία τῆς γέφυρας ἐπαναλαμβάνεται στερεοτύπως στά τραπεζογραμμάτια τοῦ εὐρώ. Αὐτό τό νομισματικό σημάδι - ἰσχνό εἰκονόγραμμα -, αὐτό τό χαρτονόμισμα τῆς Monopoly ἔχει μόνο μία δικαιολογία: εἶναι σημάδι ἐξιλέωσης. Γέφυρες κρεμασμένες στό κενό, κρύψτε αὐτά τά σύνορα· δέν κάνει νά τά βλέπω. {...}
"Giacometti, L'Objet invisible" (Λεπτομέρεια)
"Couvrez ce sein que je ne saurais voir" Tartufo de Moliere
Ἐν ἀρχῇ ἦν τό δέρμα
Οἱ περισσότεροι λαοί - μιλῶ γι΄ αὐτούς πού διατηροῦν τήν ψυχή τους, ἤ τό τσαγανό τους εἶναι ἄλλωστε τό ἴδιο πράγμα - καλλιεργοῦν μέ τά ὅριά τους μιά σχέση συγκινησιακή καί σχεδόν ἱερή. Ἀπό τήν τελευταία αὐτή λέξη ἄς ἀφαιρέσουμε τίς νεφελώδεις προεκτάσεις. Ἄς παραμερίσουμε τό ἄρρητο καί τό ἀπύθμενο. Ἄς συγκεντρωθοῦμε. Τό ἱερό εἶναι κάτι ἁπτό καί στέρεο. Εἶναι σκληρό γιατί εἶναι φτιαγμένο νά ἀντέχει. Ὁρατό διά γυμνοῦ ὀφθαλμοῦ· αἰσθητό στό ἄγγιγμα, στά πόδια καί στά χέρια. Κοσμικό ἤ θρησκευτικό - πάνθεον, καθεδρικός ναός ἤ μαυσωλεῖο -, ξεχωρίζει μέ μιᾶς ἀπό τήν προοπτική, τόν περίβολο, τό κιγκλίδωμα, τούς ἀναβαθμούς, τό περιστύλιο, τό πρόστεγο, τό προαύλιο, τό στηθαῖο.{...}
Πόση σημασία ἔχει σήμερα νά ἱεροποιεῖς, ὅταν ὅλα δείχνουν ἀπό-ἱεροποιημένα, τῆς θρησκείας συμπεριλαμβανομένης; Διαφυλάσσεις ἕνα ἀπόθεμα μνήμης. Προστατεύεις τόν σπάνιο χαρακτήρα ἑνός τόπου καί, μέσῳ αὐτοῦ, τή μοναδικότητα ἑνός λαοῦ. Σφηνώνεις κάτι τό ἀναντικατάστατο μέσα σέ μιά κοινωνία ὅπου ὅλα εἶναι ἀνταλλάξιμα, μιάν ἄχρονη μορφή σέ ἕναν ἄστατο χρόνο, κάτι χωρίς τιμή ἐκεῖ πού ὅλα εἶναι ἐμπόρευμα. {...}
"Ὅ,τι βαθύτερο ὑπάρχει στόν ἄνθρωπο εἶναι τό δέρμα του", ἔλεγε ὁ Valery. Ἡ συλλογική ζωή, ὅπως καί ἡ ζωή καθενός ἀτομικά, ἀπαιτεῖ μιά ἐπιφάνεια διαχωρισμοῦ. Πρῶτα τό περιτύλιγμα. Τό βάθος ἀκολουθεῖ, ὅπως καί ἡ ἐπιστασία. {...}
Ἕνα ἔμβιο ὄν εἶναι μιά ἐπιφάνεια ἀναδιπλωμένη γύρω ἀπό τόν ἑαυτό της, πού ἔχει ὡς ἰδεότυπο τή σφαίρα, μπαλόνι ἤ φυσαλίδα, καί τό χωριό μας ἤ τό σπίτι πού γεννηθήκαμε, ἕνα ὑποκατάστατο σέ τρισδιάστατη μορφή, ἔλυτρο, λοβό ἤ κέλυφος. Σέ αὐτήν τήν ἀμνιακή κοιλότητα ξαναγυρνᾶμε κάθε βράδυ γλιστρῶντας κάτω ἀπό τόν ἔξω κόσμο. Μόνον ἔτσι ἐπιβιώνουμε, διασφαλίζοντας πτυχώσεις καί ἀναδιπλώσεις. Γιά νά προλάβουμε τήν ἰσοπέδωση τοῦ σώματος καί τῆς εἰκόνας τοῦ σώματος, τή νεκρική, τήν πληκτική ἐπίπεδη ἐπιφάνεια σάν τοῦ χεριοῦ, χωρίς ἐσωτερικό οὔτε ἐξωτερικό, καί δίχως βλεννογόνο στό ἐνδιάμεσο. Ἡ ἀναπαραγωγική ἐπιτυχία τῶν ἐπιμελῶς κοσκινισμένων περιφραγμένων αὐλῶν, πού ὀνομάζουμε κουλτοῦρες, ὑπόκειται σέ αὐτήν τήν συνθήκη. Κατανοεῖ κανείς ὅτι προσέχουν τήν περιτείχισή τους σάν ἀσφάλεια ζωῆς. Ἀφοῦ γιά ἐπιβίωση πρόκειται. {...}
Ὅταν παρατηρῶ, ἐδῶ στό Τόκυο, τή σπουδή μέ τήν ὁποία οἱ ὑποψήφιοι γιά κραιπάλη βγάζουν τά παπούτσια στόν προθάλαμο γιά νά μή μεταφέρουν τίς ἀκαθαρσίες τους μέσα στό μπάρ ἤ τό ρεστοράν, ἤ τήν ἐμμονή σας νά καλύπτετε τό στόμα, στό δρόμο, μέ προστατευτικές μάσκες ἀναπνοῆς· ὅταν ἀνακαλύπτω ἐκ νέου, στό Κυότο, τήν τέχνη νά κάνετε τήν παρουσία σας διακριτική καί νά ἀποσύρεσθε· ὅταν διαβάζω στό Ὁ Ἄγριος καί τό Τέχνασμα, τοῦ Augustin Berque ὅτι στήν Ἰαπωνία "ἡ νοσταλγία τῆς πατρίδας ἀνακαλεῖ ἔντονα μιάν αἴσθηση ἐπιστροφῆς στή μήτρα, στόν μητρικό κόρφο - σχεδόν ἐμβρυϊκή μεμβράνη - τοῦ χωριοῦ" δέν μπορῶ νά μήν σκεφτῶ πώς, πέρα ἀπό τήν ὅποια σας ἔγνοια γιά θέματα ὑγιεινῆς, καί παρά τή δημογραφική παρακμή, δέν ἀπειλεῖσθε ἀπό τό μηδενισμό. {...}
Ἡ ἔννοια τῶν συνόρων ἔχει ἀλλάξει σημασία καί μορφή στό πέρασμα τῶν αἰώνων καί, προφανῶς, δέν μποροῦμε νά προβάλουμε τήν ἐντελῶς γραμμική μεθόριο τῶν ἐθνῶν-κρατῶν μας πάνω στά περίπλοκα ὅρια τοῦ παρελθόντος, Εἶναι τόσο πολυσήμαντη, πού ὑπάρχουν σέ κάθε γλώσσα περισσότερες ἀπό μία λέξεις γιά νά εἰπωθεῖ (limes, στά λατινικά, δέν εἶναι finis, ὅπως καί τό άγγλικό border, ἁπλό ὅριο μεταξύ κρατῶν, δέν εἶναι frontiers, προσωρινό ὅριο ἑνός πολιτισμένου χώρου μέ μιά βαρβαρική ζώνη πρός κατάληψη). {...}
"Pour qu΄un aliment soit bon a manger, il faut qu΄il soit bon penser" Claude Levi Strauss
Τά σύνορα ἐπιβιώνουν παρά τίς μεταμορφώσεις τους. Ἀκαταμάχητα, γιατί διεγείρουν εὐχάριστα τή σκέψη, ἀφοῦ κάθε συμβολική κατηγοριοποίηση ἑνός χάους ἤ ἑνός συνονθυλεύματος περνάει πάντοτε, σέ ὁποιοδήποτε πεδίο, ἀπό ἕνα παιχνίδι ἀντιθέσεων - γίν/γιάνκ, θηλυκό/ἀρσενικό, ζεστό/κρύο, γῆ/οὐρανός, ἀλλά καί κλασικό/μπαρόκ, ἀπολλώνιο/διονυσιακό, ἀριστερά/δεξιά, κ.λπ. Εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο, ἄν δέν ὑπάρχουν παντοτινά σύνορα, ὑπάρχει πάντα ἕνα ἔσχατο σύνορο. {...}
Δέν θά ξεμπερδέψουμε ποτέ μέ τά σύνορα, γιατί εἶναι συνυφασμένα μέ τόν κανόνα δικαίου· ἀκόμη καί ὅταν παίρνουν τήν πένθιμη μορφή Στυγός καί τοῦ βαρκάρη τοῦ Χάροντα, πού ὁδηγεῖ τούς νεκρούς στήν ἄλλη πλευρά τοῦ ποταμοῦ, παραμένουν εὐχάριστα νά ζεῖς ἐντός τους (E. M. Cioran, De l΄inconvenient d΄etre ne). Ἡ σφοδρή ἐπιθυμία ἐπιβίωσης τά ἐγγράφει προγραμματικά σέ ὁτιδήποτε κινεῖται καί ἀναπνέει. Οἱ θιασῶτες μας τοῦ "χωρίς σύνορα" θέλουν ἄραγε νά διαγράψουν τό ἀτόπημα τῆς ἔλευσης τῆς ζωῆς στή ζωή; Ἐάν τό ὄν καί τό ὅριο ἐπισυμβαίνουν ταυτόχρονα, καί τό ἕνα διά τοῦ ἄλλου, ἡ φιλοδοξία τους εἶναι ἄραγε, κατά βάθος, μιά παραίτηση; Μιά ἀσθένεια τοῦ πλούτου; Τό καρδιακό φύσημα ἑνός πολιτισμοῦ πού ἔχει γίνει μουσειακός; Ἡ Εὐρώπη, ὁ μεγάλος ἀσθενής τοῦ πλανήτη; {...}
"Giacometti, L'Objet invisible"
Φωλιές καί κόγχες, ἡ ἐπιστροφή
"Ὤ, νά ΄τη, μᾶς προσμένει στόν κόσμο ἡ Διεθνής. Ἐδῶ ἤ ἐκεῖ, ἀδιάφορο. Ἐκτός κόμματος, δέν ὑπάρχει σωτηρία" Varlam Shalamov
Ἀποτέλεσμα: σπίτια χωρίς χαρά, ἀναμένοντας τήν Κολύμα. Ἡ World Enterprise, προβεβλημένη κάποια στιγμή ὑπό τήν ὤθηση τοῦ νεοφιλελευθερισμοῦ, ὀλισθαίνει μέ τή σειρά της ἀπό τόν ξένο πρός ἀφομοίωση στόν μετανάστη πρός ἀπέλαση: μέσα στή ζούγκλα μας, πού διατείνεται ὅτι προσβλέπει σέ μιά παγκόσμια διακυβέρνηση, ἡ κάμερα παρακολούθησης κατασκοπεύει τόν παρεκκλίνοντα, τό δέρμα γίνεται ὀστό, καί τό ὀστό πανοπλία. Ὅποιος ἤθελε νά γίνει ἄγγελος κατέληξε κτῆνος. Τό νόμιμο πέρασμα παραμερίζεται πρός ὄφελος τοῦ τιμωρητοῦ περάσματος, καί ἡ Γκότα γίνεται γκέτο. Ἡ "αἰωρούμενη μαριονέτα" δέν ἐπιθυμεῖ πλέον ὁριοθέτηση· ἔχει τό διαχωρισμό δεδομένο. Ἀνάμεσα σέ ἀλλογενεῖς καί αὐτόχθονες. Ἀνάμεσα σέ communities καί παραγκουπόλεις. {...}
Παρατηρώντας νά ξεφυτρώνουν ἀπαρχάϊντ στήν καρδιά τοῦ "παγκόσμιου χωριοῦ", εἶναι σάν νά βλέπεις τήν ἐγγύηση (ἀπό τή σκοπιά τῆς ἀφθονίας) τῆς μετάπτωσης (ἀπό τή σκοπιά τῆς μιζέριας) τοῦ κοινοβίου ἀκτημόνων σέ φυλακή, καί τοῦ προλεταριακοῦ διεθνισμοῦ σέ ἐρυθρό σοβινισμό.
Ἀποτυχία. Οἱ μάντεις μας δέν εἶχαν προβλέψει ὅτι ἡ παρακμή τῶν πατρίδων καί τῶν πολέμων παλαιᾶς κοπῆς θά ἀναζωπύρωνε μέ διαφορετικό τρόπο τήν ἀνάγκη συλλογικῆς ἔπαρσης καί συγχώνευσης. {...}
Περιφράξεις καί πύλες, ἡ ἄνοδος
Ἡ μυθολογική ἔνδεια τῆς ἐφήμερης Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης, πού τῆς ἀποστερεῖ κάθε affectio societatis, ὀφείλεται σέ τελευταία ἀνάλυση στό ὅτι δέν τολμᾶ νά μάθει, καί ἀκόμη λιγότερο νά διακηρύξει, ἀπό ποῦ ξεκινάει καί ποῦ τελειώνει. Ἁπλός ἀνθρωπάκος, ἔθνος ἤ ὁμοσπονδία κρατῶν-ἐθνῶν, ὁποιοσδήποτε παραλείπει νά ἀναγνωρίσει ἕνα ὑπεράνω, δέν ἀποδέχεται τό ἐκτός του. Δέν ἀνέχεται κἄν τήν ἰδέα νά ἔχει ἕνα ἐκτός. Συνεπῶς, ἀγνοεῖ τό ἐντός του. Ὅποιος προτίθεται νά ξεπεράσει τόν ἑαυτό του ξεκινάει ὁριοθετώντας τον. Ἡ Εὐρώπη ἔχασε τήν εὐκαιρία νά λάβει μορφή: μήν κατορθώνοντας νά ἐνσαρκωθεῖ σέ κάτι, κατέληξε νά παραδώσει τήν ψυχή της. Ὅμως αὐτή δέν εἶναι παρά ἡ πρώτη πράξη: ἡ νεκρώσιμη ἀκολουθία δέν ἔχει τελεστεῖ.{...}
~
Ὁ θεός Terminus ὀρθώνεται ὡς φύλακας στήν
εἴσοδο τοῦ κόσμου. Αὐτοπεριορισμός: αὐτή εἶναι ἡ
προϋπόθεση γιά τήν εἴσοδο. Τίποτε δέν πραγματώνεται,
ἄν δέν πραγματωθεῖ ὡς καθορισμένη ὕπαρξη.
Τό εἶδος, στήν πληρότητά του, ἐνσαρκωμένο σέ
μιά μοναδική ἀτομικότητα, θά ἧταν ἕνα ἀπόλυτο
θαῦμα, αὐθαίρετη κατάργηση ὅλων τῶν νόμων καί
ἀρχῶν τῆς πραγματικότητας. Θά ἧταν, οὐσιαστικά,
τό τέλος τοῦ κόσμου.
Ludwig Feuerbach
*Ἀποσπάσματα ἀπό κείμενο διάλεξης, πού δόθηκε στή Γαλλό - ἰαπωνική Ἑστία τοῦ Τόκυο
στίς 23 Μαρτίου 2010. Τά πρακτικά δημοσιεύονται στό τεῦχος 24-25 τοῦ περιοδικοῦ, μέ τίτλο "Σύνορα".
Πηγή: Ἐγκώμιο τῶν συνόρων, Ρεζίς Ντεμπρέ, ἐκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ "ΕΣΤΙΑΣ"
Φωτογραφία: https://twitter.com/FoteiniZ , http://antoinearlot.blogspot.gr/, https://www.flickr.com/
Χρύσα Νικολοπούλου/Ἑλλήνων Φῶς
