Κατίνα Παξινού: Η "μεγάλη κυρία του ελληνικού θεάτρου"
Σαράντα (σ. 42 πλέον) χρόνια συμπληρώνονται από το θάνατο της μεγάλης Ελληνίδας ηθοποιού Κατίνας Παξινού, - η μοναδική που βραβεύτηκε με Όσκαρ και η πρώτη που γνώρισε την καλλιτεχνική καταξίωση και το σεβασμό στο εξωτερικό - στις 22 Φεβρουαρίου 1973. Ως αφιέρωμα θα ανατρέξουμε σε τρεις παλιές συνεντεύξεις της, οι δύο εκ των οποίων σε ξένα μέσα και η τρίτη σε ελληνική εφημερίδα. Κι επειδή δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια στις μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, στο τέλος γίνεται αναφορά στην επίθεση που είχε δεχτεί η Κατίνα Παξινού για δήθεν... "αντεθνική δράση" στα πρώτα χρόνια μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Τον Ιανουάριο του 1961 το ελβετικό περιοδικό "Βελτβόχε" φιλοξένησε συνέντευξη της Κατίνας Παξινού, την οποία περιέγραφε ως "μεγάλη κυρία του ελληνικού θεάτρου", αλλά και ως "μάννα του ελληνικού θεάτρου σε ό,τι αγορά την αρχαία τραγωδία". Μάλιστα, η συνέντευξη έγινε κάτω από δύσκολες συνθήκες, καθώς η ηθοποιός ήταν άρρωστη και είχε υψηλό πυρετό, όμως το κλίμα άλλαξε, όταν ο δημοσιογράφος τη ρώτησε αν της αρέσει ο θεατρικός συγγραφέας Ντύρρενματ. "... Τινάχθηκε από χαρά και ολόκληρη η εκφραστική μορφή της αναγάλλιασε από ένα κύμα αισθημάτων. Τελείως αλλαγμένη, φώναξε: "Αν μου αρέσει ο Ντύρρενματ; Είναι ένας από τους πιο μεγάλους συγγραφείς. Ξέρετε ότι προσεχώς στην Αθήνα θα παίξουμε το έργο του "Επίσκεψη της γηραιάς κυρίας";... Δεν λυπόμαστε κόπο και χρήματα, Περισσότερα από 400 πρόσωπα θα βρίσκονται επί σκηνής, οι φιλαρμονικές θα παίζουν, ποδηλατιστές θα τρέχουν πάνω στα σανίδια, με λίγα λόγια θα ξαναζωντανέψουμε ολόκληρο το χωριό Γκύλλεν".
Από τη συνέντευξη εκείνη, ενδιαφέρον παρουσιάζει η απάντηση που έδωσε η Κατίνα Παξινού στη συνηθισμένη ερώτηση, που απευθύνουν οι περισσότεροι δημοσιογράφοι, για τον αγαπημένο της ρόλο. "Μα θέτουν τέτοιες ερωτήσεις", απάντησε γελώντας. "Δεν υπάρχουν ρόλοι της προτιμήσεως μας, ρόλοι προσφιλείς. Υπάρχει μονάχα ένας ρόλος, δηλαδή εκείνος τον οποίο υποδυόμαστε σε μια δεδομένη στιγμή. Γίνεται κανείς ένα με το πρόσωπο που ενσαρκώνει στο θέατρο. Το ίδιο συμβαίνει με κάθε καινούριο ρόλο".
Αν και η ίδια έγινε ευρύτερα γνωστή διεθνώς μέσα από μια ταινία ("Για ποιον χτυπά η καμπάνα", για τη συμμετοχή της στην οποία τιμήθηκε με Όσκαρ β' γυναικείου ρόλου το 1944, μεγάλη της αγάπη ήταν το θέατρο. Άλλωστε, είχε πρωταγωνιστήσει σε παραστάσεις στην Ευρώπη αλλά και στο Μπρόντγουεϊ πριν έρθει στην ζωή της ο κινηματογράφος.
Όπως παρατηρούσε ο συντάκτης του δημοσιεύματος, "το θέατρο είναι η ψυχή της, η ζωή της, ο κόσμος της. Το φιλμ χρειάζεται, κατά τη γνώμη της, πολλή τεχνική, είναι κυρίως φωτογραφία, μόνο φωτογραφία. Γι' αυτό παίζει πολύ σπάνια στον κινηματογράφο, μονάχα όταν ο σκηνοθέτης είναι εξαιρετικός....Λέχθηκε ότι η Κατίνα Παξινού θα έπαιζε τον κύριο ρόλο στην ταινία "Το στιγματισμένο τριαντάφυλλο" του Τένεσι Ουίλιαμς. Αλλά ο σκηνοθέτης Καζάν γύρισε την ταινία με την Άννα Μανιάνι. Και ο Τένεσι Ουίλιαμς είχε πει ότι η κυρία Παξινού θα υποδυόταν το ρόλο της θείας στο φιλμ "Ξαφνικά πέρυσι το καλοκαίρι". Δεν έπαιξε, όμως, ίσως γιατί ο μεγάλος έρωτας της είναι το θέαρο και όχι ο κινηματογράφος.... Στην Αγγλία έδρεψε πρόσφατα δάφνες και ο σερ Λόρενς Ολίβιε είναι ένας από τους μεγαλύτερους θαυμαστές της. Άγγλοι θεατρικοί κριτικοί συγκαταλέγουν την Κατίνα Παξινού μεταξύ των 20 κυριοτέρων προσωπικοτήτων του θεάτρου στην εποχή μας".
Και το δημοσίευμα κατέληγε: "Αυτή είναι η Κατίνα Παξινού: αυθόρμητη, γεμάτη ζωντάνια και χάρη, γεμάτη έρωτα για την Τέχνη και την ζωή".
Με αφορμή μια παράσταση που επρόκειτο να ανεβάσει στο Λονδίνο στις 31 Δεκεμβρίου 1961, η Κατίνα Παξινού έδωσε δυο μήνες νωρίτερα συνέντευξη στο πρακτορείο Γιουνάιτεντ, όπου αναφέρθηκε στη σχέση της με τον επίσης πολύ σημαντικό ηθοποιό Αλέξη Μινωτή. Θυμήθηκε τη γνωριμία τους και υπογράμμισε πόσο πολύ εκείνος τη βοήθησε στην καριέρα της.
"Παρόλο που με τον άνδρα μου Αλέξη Μινωτή έχουμε την ίδια ηλικία, εκείνος είχε αρχίσει τη θεατρική σταδιοδρομία του αρκετά χρόνια πριν από μένα. Όταν συναντηθήκαμε, εκείνος ήταν ήδη αρκετά αποκαταστημένος. Μου δίδαξε όλα όσα ξέρω περί ηθοποιίας. Παντρευτήκαμε πριν από 32-33 χρόνια και η ζωή μας υπήρξε υπέροχη. Φυσικά, συζητούμε τους ρόλους και τα έργα που παίζω. Ο άνδρας μου με καθοδηγούσε από τότε που μπήκα στο θέατρο, παρά τη θέληση της πλούσιας οικογένειας μου. Άρχισα λίγο αργά. Ήμουν ήδη 26 χρονών."
Ενάμιση περίπου χρόνο νωρίτερα, στις 16 Μαΐου 1959, σε συνέντευξη της στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ η Κατίνα Παξινού φωτογραφήθηκε με το Όσκαρ που της είχε απονεμηθεί πριν 15 χρόνια, δηλώνοντας με θάρρος, "Το Όσκαρ δεν είναι δικό μου. Ανήκει στην Ελλάδα", ενώ περιέγραψε τα πρώτα βήματα της καριέρας της όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά - το πιο ενδιαφέρον κομμάτι - στο εξωτερικό, όπου βρέθηκε ύστερα από πολλές ταλαιπωρίες. Η περιγραφή έγινε σε πρώτο πρόσωπο και είναι καθηλωτική.
"Γεννήθηκα στον Πειραιά πολλούς μ.Χ. αιώνες. Ο πατέρας μου ήταν αλευροβιομήχανος. Η μητέρα μου και ο πατέρας μου είχαν πέντε κόρες και δύο αγόρια. Αναμνήσεις ζωηρές της παιδικής μου ηλικίας δεν έχω... Το μόνο που θυμάμαι είναι μια... κηδεία.
Το ντεμπούτο στο θέατρο το έκανα 27 ετών κοντά στην αείμνηστη Μαρίκα Κοτοπούλη με τη "Γυμνή Γυναίκα". Ήμουν τότε η πρώτη Ελληνίς, που προερχόμενη από αστική οικογένεια, γινόταν ηθοποιός! Επανάσταση για την εποχή μας. Η μητέρα μου μ' έδιωξε από το σπίτι και με... αποκλήρωσε. Αργότερα, σαν να κατάλαβε πως το δίκιο το είχα εγώ, με συγχώρεσε.
Το 1929 γνωρίζομαι με τον Α. Μινωτή και αρχίζει η συνεργασία μας, χωρίς καμιά διακοπή από τότε - εκτός ενός πρόσκαιρου και αναγκαστικού χωρισμού κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Στα 1939, το Εθνικό θέατρο, στο οποίο ανήκω από το 1930, επιχειρεί τουρνέ στην Αγγλία. Παρουσιάζουμε τους "Βρικόλακες" του Ίψεν στα εγγλέζικα. Κατά τη διάρκεια της τουρνέ, κηρύσσεται ο παγκόσμιος πόλεμος και μένω στην Αγγλία.Κατόπιν, όμως, πολλών ενεργειών και απολαμβάνουσα της προστασίας υψηλών προσώπων, μπαρκάρω κρυφά ως... καμαριέρα σ' ένα εγγλέζικο αντιτορπιλικό, που πήγαινε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο πέλαγο, όμως, κι ενώ ήμαστε ανοιχτά της Ισλανδίας, μία τορπίλη στέλνει εμάς στις βάρκες και το πλοίο στο βυθό. Ήταν η 7η Μαρτίου 1941. Μείναμε ναυαγοί 30 ώρες, ώσπου μας περισυνέλεξε ένα άλλο αντιτορπιλικό. Έτσι, έξι ημέρες μετά τον απόπλου μου από την Αγγλία για την Αμερική, βρέθηκα και πάλι στην Αγγλία. Νέες προσπάθειες, νέα απόπειρα και τελικά φθάνει μια μέρα, που πατώ το πόδι στη χώρα του αγάλματος της Ελευθερίας. Στην Αμερική μου.
Το 1942 γυρίζω μαζί με τον Γκάρυ Κούπερ και την Ίνγκριντ Μπέργκμαν το "Για ποιον χτυπά η καμπάνα". Το 1943 παίρνω το Όσκαρ για το ρόλο της τσιγγάνας Πιλάρ, που ενσάρκωσα στο έργο αυτό. Εν συνεχεία, μου δίδεται η ευκαιρία να συνεργασθώ κατά καιρούς και σε διάφορα φιλμ με τους Σαρλ Μπουαγιέ, Λορίν Μπακόλ, Όρσον Ουέλς, Τάιρον Πάουερ και άλλους διάσημους συναδέλφους μου.
Κι αν κάποτε, όπως σκέφτομαι, γράψω τα απομνημονεύματα μου, μια εξέχουσα θέση θα καταλάβουν όλοι όσοι γνώρισα εκεί κάτω, στη χώρα που μου άνοιξε την αγκαλιά της και με βοήθησε στη δύσκολη πορεία, που ακολουθεί κάθε θεατρίνος...".
Το εντυπωσιακό είναι ότι η συγκεκριμένη εφημερίδα, το ΕΜΠΡΟΣ, κάποια χρόνια νωρίτερα είχε αμφισβητήσει τη δραστηριότητα της Παξινού στις Ηνωμένες Πολιτείες κατηγορώντας τη για... "αντεθνική δράση". Ήταν το καλοκαίρι του 1945, όταν τα πολιτικά πάθη στο εσωτερικό της χώρας τύφλωναν τους περισσότερους, οι οποίοι δεν έκριναν τους ανθρώπους για το έργο, αλλά για τις ιδέες τους. Δεν θα είχε νόημα, ίσως, να αναφερθούμε στις θλιβερές εκείνες επιθέσεις, όμως αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανοησίας που επιφέρει ο πολιτικός φανατισμός, ο οποίος άλλωστε ώθησε τη χώρα και σ' έναν αιματηρότατο εμφύλιο πόλεμο εκείνη την περίοδο. Σε δημοσίευμα της 13ης Ιουλίου 1945, η εφημερίδα έκανε λόγω για διάφορους "παράγοντες του κομμουνισμού (που) έχουν σταλεί εκεί και... οργιάζουν κυριολεκτικά εις βάρος της Ελλάδος" και οι οποίοι "επιτήδειοι πράκτορες της αντεθνικής προπαγάνδας, έχουν κατορθώσει να τυλίξουν πολλούς αφελείς ομογενείς, οι οποίοι ενισχύοντες τα κομμουνιστικά συνθήματα πιστεύουν ότι εξυπηρετούν την υπόθεσιν της Ελλάδος".
Μάλιστα, σε μια έξαρση σπίλωσης προσωπικοτήτων, πολλά χρόνια πριν ο ανεκδιήγητος γερουσιαστής ΜακΚάρθι επιχειρήσει κάτι παρόμοιο στις ΗΠΑ, η εφημερίδα διέβαλε συγκεκριμένα πρόσωπα, όπως η Παξινού, φτάνοντας στο σημείο να αμφισβητεί ακόμη και την... ελληνικότητα τους! "Κατά τας πληροφορίας μας από την Αμερικήν, πρωτεύοντα ρόλον εις όλην αυτήν την κίνησιν παίζουν τρεις Έλληνες ηθοποιοί, οι οποίοι με την κάποιαν δημοτικότητα που έχουν αποκτήσει, επηρεάζουν... την αμερικανική κοινήν γνώμην. Οι "Έλληνες" αυτοί ηθοποιοί είνε η Κατίνα Παξινού, τέως πρωταγωνίστρια του Βασιλικού μας Θεάτρου, ο σύζυγός της Αλέξης Μινωτής, και ο Νίκος Μοσχονάς".
Μάλιστα, σε μια έξαρση σπίλωσης προσωπικοτήτων, πολλά χρόνια πριν ο ανεκδιήγητος γερουσιαστής ΜακΚάρθι επιχειρήσει κάτι παρόμοιο στις ΗΠΑ, η εφημερίδα διέβαλε συγκεκριμένα πρόσωπα, όπως η Παξινού, φτάνοντας στο σημείο να αμφισβητεί ακόμη και την... ελληνικότητα τους! "Κατά τας πληροφορίας μας από την Αμερικήν, πρωτεύοντα ρόλον εις όλην αυτήν την κίνησιν παίζουν τρεις Έλληνες ηθοποιοί, οι οποίοι με την κάποιαν δημοτικότητα που έχουν αποκτήσει, επηρεάζουν... την αμερικανική κοινήν γνώμην. Οι "Έλληνες" αυτοί ηθοποιοί είνε η Κατίνα Παξινού, τέως πρωταγωνίστρια του Βασιλικού μας Θεάτρου, ο σύζυγός της Αλέξης Μινωτής, και ο Νίκος Μοσχονάς".
Ένα μήνα μετά, στις 18 Αυγούστου, η ίδια εφημερίδα δημοσίευσε με ειρωνείες, στις οποίες δεν αξίζει να σταθεί κανείς, την απάντηση της Κατίνας Παξινού και του Αλέξη Μινωτή, οι οποίοι διαμαρτύρονταν για το "κακόβουλο δημοσίευμα, διά του οποίου συκοφαντούμεθα διά δήθεν αντεθνικήν δράσιν εις το Εξωτερικόν.... Ουδέποτε εξεφράσθημεν παρά με αγάπην, θαυμασμόν και ευγνωμοσύνην προς τον μάρτυρα ελληνικόν Λαόν, του οποίου τα δημοκρατικά ιδεώδη και τα αδάμαστον πάθος διά την ελευθερίαν έχουν καταπλήξει ολόκληρον τον πολιτισμένον κόσμον.
Όμως αυτή δεν ήταν η άποψη απλά μιας εφημερίδας, αλλά και της επίσημης ελληνικής κυβέρνησης της εποχής. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιούνιο του 1946, ο τότε Υπουργός Παιδείας είχε αποκρούσει πρόταση του Ροντήρη για συμμετοχή της Παξινού και του Μινωτή στο θίασο του Εθνικού Θεάτρου. Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (28.06.1946), ο υπουργός είχε δηλώσει ότι "κατόπιν της γνωστής αντεθνικής δράσεως των είναι απαράδεκτος η συμμετοχή των εις τον θίασον του Εθνικού". Όπως διαβάζουμε στο ίδιο ρεπορτάζ η "αντεθνική δράση" της Παξινού προσδιοριζόταν σε "δηλώσεις της εναντίον του Γεωργίου και του Μεταξά, διά τον οποίον λέγεται ότι είπεν ότι "ο ελληνικός λαός θα τον ξεθάψη για να τον τουφεκίση νεκρόν".
Στις 19 Ιουλίου 1946, η Σοφία Σπανούδη, δημοσιογράφος και εξέχουσα προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών, σημείωνε μεταξύ άλλων: "Η "λευκή πόλις" των Αθηνών μαυρίζει απ' την κακία. Ο Παλαμάς, τρομαγμένος απ' τον πληθωρισμό της κακίας που έβλεπε να οργιάζει γύρω του, την αποκαλεί κάπου "ψυχική αρρώστεια - λέπρα της ψυχής". Τον ίδιο αποτροπιασμό του μεγάλου ποιητή μας νοιώθει στο αντίκρυσμα της κακίας ο κάθε υγιής ψυχικά άνθρωπος. Και διερωτάται με πόνο: γιατί;....
...Το φαινόμενο είναι αποκαρδιωτικό. Είναι η επιστράτευσις της κακίας εναντίον μιας μεγάλης ελληνίδος καλλιτέχνιδος, που τίμησε, δόξασε τ'όνομα της πατρίδας της με την τέχνη της στην Αγγλία και στη Γερμανία πριν από τον πόλεμο, όταν έπαιξε στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές σκηνές ως πρωταγωνίστρια του Εθνικού Θεάτρου, και που θριαμβεύει τώρα στην Αμερική με τις εμφανίσεις της στον κινηματογράφο και στο θέατρο... Διερωτάται κανείς στ' αλήθεια αν η Κατίνα Παξινού έφυγε τόσο μακριά για να λυτρωθεί απ' την κακία των συμπατριωτών της; Θυμάμαι τις αντιδράσεις που ηύρα, ύστερα από τη θριαμβευτική περιοδεία της Εθνικής μας Σκηνής στα 1939, για να δημοσιεύσω τη μετάφρασι μιας τρίστηλης κριτικής του Τσαρλς Μόργκαν, που ο φημισμένος Άγγλος συγγραφεύς έγραψε όταν είδε στο Λονδίνο την Κατίνα Παξινού ως Ηλέκτρα. Ο συγγραφεύς.. γονάτιζε με δέος και με συντριβή εμπρός στην αποκάλυψι του "σύγχρονου ελληνικού θαύματος" κι επιχειρούσε μιαν εμπνευσμένη ανάλυσι της ερμηνείας της καλλιτέχνιδος σ' όλες τις πτυχές του ρόλου της. Το άρθρο αυτό του Τσαρλσ Μόργκαν ήταν ένα ποίημα αληθινό, και κοπίασα πολύ για να το μεταδόσω λογοτεχνικά όπως του ταίριαζε. Την επαύριον της δημοσιεύσεως του έπαιρνα ανώνυμα γράμματα που μ' έβριζαν λέγοντας ότι "πούλησα" την πέννα μου(!!). Συγχρόνως ματαιώθηκε η έκδοσις του σχεδιαζομένου επισήμου λευκώματος της περιοδείας του Εθνικού Θεάτρου στην Ευρώπη, γιατί αυτό θα περιλάμβανε υποχρεωτικά όλες τις διθυραμβικές κριτικές που γράφηκαν για τη δραματική του πρωταγωνίστρια. Τώρα η Κατίνα Παξινού θριαμβεύει στην Αμερική. Μα και στον πλανήτη Άρη αν πήγαινε, και στη Σελήνη αν ανέβαινε με τη στρατόσφαιρα, ως εκεί θα την παρακολουθούσε η κακία των Ελλήνων. Αδιάφορο αν θα την έφθανε..."
Προσθήκες:
Από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ:
ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΙΝΑ ΠΑΞΙΝΟΥ - ΜΕΡΟΣ Α΄ | Μέρος: 1
ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ Μέρος: 2 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΙΝΑ ΠΑΞΙΝΟΥ
