Περί διαπραγματεύσεων πολιορκημένων
γράφει ο Περικλής Δημ. Λιβάς
Το άρθρο βασίζεται στην πραγματεία του Michel De Montaigne,
«Περί διαπραγματεύσεων σε κατάσταση πολιορκίας»
Whether the governor of a place besieged ought himself to go out to parley - essay 1877
Ο Μισέλ ντε Μονταίν (1533 – 1592) υπήρξε Γάλλος δοκιμιογράφος, οπαδός του ουμανισμού (ανθρωπισμού) και του σκεπτικισμού και ένθερμος θαυμαστής των Πλάτωνα και Πύρρωνα του Ηλείου (σκεπτικιστής φιλόσοφος). Ο Μονταίν πέραν των άλλων υποστήριζε ότι μόνο με την βοήθεια του Θεού μπορούμε να ανακαλύψουμε την αλήθεια σε θέματα που εκφεύγουν της λογικής. Συνέγραψε πλήθος πραγματειών στις οποίες είναι εμφανής η επιρροή του από τον Σενέκα και τον Κάτωνα, καθώς και η προσπάθειά του στην αναζήτηση της αλήθειας.
Ο Κουίντος Μάρκιος, Ρωμαίος λεγάτος στον πόλεμο εναντίον του Περσέα, βασιλέα των Μακεδόνων, προκειμένου να κερδίσει χρόνο, κατασκεύασε παραπήγματα, με τα οποία ο αντίπαλος θα εφησύχαζε, συμπεραίνοντας ότι θα ακολουθούσε ολιγοήμερη ανακωχή, παρέχοντάς του την ευκαιρία και τον χρόνο να ανακτήσει τις δυνάμεις του, κάτι το οποίο επρόκειτο να προκαλέσει την τελική εξόντωση του βασιλέα των Μακεδόνων.
Ωστόσο, οι γηραιότεροι των συγκλητικών, έχοντας υπόψιν την συμπεριφορά των προγόνων τους, καταδίκασαν αυτήν την ενέργεια ως εκφυλισμό των αρχαίων πρακτικών, βάσει των οποίων έπρεπε να πολεμάς με την αξία σου και όχι με τεχνάσματα, αιφνιδιασμούς ή νυχτερινές συμπλοκές, ούτε προσποιούμενος φυγή, ούτε πραγματοποιώντας αιφνιδιαστικές εφόδους, για να υπερισχύσεις του εχθρού σου. Ο πόλεμος άρχιζε αφού προηγείτο η κήρυξη και ο ακριβής χρόνος της μάχης.
Στον αντίποδα αυτής της αρχής, υπήρξε το γεγονός ότι παρέδωσαν στον Πύρρο την επίβουλη θεραπεύτριά του και στους Φαλίσκους (αρχαίος ορεσίβιος λαός της Ιταλίας που ζούσε στο Φαλέριο 50 χλμ. βόρεια της Ρώμης) τον προδότη δάσκαλό τους. Αυτή ήταν μια καθαρά Ρωμαϊκή πρακτική, άσχετη με την Ελληνική αβρότητα ή την πανουργία των Φοινίκων, οι οποίοι θεωρούσαν ότι μια νίκη ήταν ένδοξη εφόσον είχε επιτευχθεί μέσω απάτης – δόλου ή τεχνάσματος.
Ο δόλος εξυπηρετεί προσωρινά και η ικανοποίηση είναι πρόσκαιρη, διότι πραγματικός νικητής, δεν είναι αυτός που επικράτησε από τύχη ή δόλο, αλλά χάριν της αξίας του, αντιπαρατιθέμενος ως άνδρας προς άνδρα, σε έναν πραγματικό πόλεμο. Φαίνεται ξεκάθαρα από τον λόγο των σοφών συγκλητικών, ότι ουδέποτε είχαν αποδεχθεί την φράση:
Τι σημασία έχει αν νικήσουμε τον εχθρό με την αξία ή τα στρατηγήματα μας; Αινειάδα ΙΙ.390
Οι Αχαιοί όπως αναφέρει ο Πολύβιος, απεχθάνονταν κάθε είδους διαπραγμάτευση, μη έχοντας σε υπόληψη οποιαδήποτε νίκη η οποία είχε επιτευχθεί με οιονδήποτε τρόπο, εκτός από την απευθείας αντιπαράθεση με τον εχθρό:
Ένας έντιμος και συνετός άντρας θα αναγνωρίσει ως αληθινή νίκη αυτήν η οποία θα έχει επιτευχθεί διαφυλάσσοντας την ευσυνειδησία και την αξιοπρέπειά του. Φλώρος Ι.12
Άσχετα με το αν αποφανθείς εσύ ή εγώ, ας κρίνουμε με βάση την ανδρεία Κικέρων, Περί Καθηκόντων (de Officiis) I.12
Στο βασίλειο του Ternate, το οποίο συγκαταλέγεται μεταξύ των εθνών που αποκαλούνταν βάρβαρα, είθισται να μην ξεκινούν πόλεμο αν δεν το έχουν προηγουμένως γνωστοποιήσει και μάλιστα με εκτενή ανακοίνωση, όπου θα ανέφεραν τους λόγους για τους οποίους γινόταν, τι είδους στρατό θα παρέτασσαν, από πόσους άνδρες θα απαρτιζόταν, τι όπλα είχαν στην διάθεσή τους είτε αμυντικά, είτε επιθετικά και όταν άρχιζε, εφόσον οι εχθροί τους δεν παραδίνονταν ή συνθηκολογούσαν, θα θεωρούσαν νομότυπο να κάνουν χρήση οιουδήποτε μέσου τους βοηθούσε να επικρατήσουν, χωρίς να κατηγορηθούν για τις μεθόδους τους.
Οι αρχαίοι Φλωρεντίνοι, απέφευγαν να αιφνιδιάσουν τον εχθρό, ώστε πάντα προειδοποιούσαν έναν μήνα νωρίτερα με συνεχή κτύπο καμπάνας, την οποία αποκαλούσαν Μαρτινέλλα (εκ του Αγίου Μαρτίνου) ότι ετοιμάζονταν να παρατάξουν τον στρατό τους στο πεδίο της μάχης.
Λύσανδρος ο Λακεδαιμόνιος
Σε ότι αφορά στον εαυτό μας, καθότι δεν είμαστε τόσο σχολαστικοί σε αυτό το ζήτημα, αποδίδουμε τα εύσημα σε αυτόν που ωφελείται από τον πόλεμο και όπως λέει ο Λύσανδρος ο Λακεδαιμόνιος, «όπου δεν φτάνει η ανδρεία, φτάνει η πονηριά» προκαλείται η μέγιστη έκπληξη από αυτήν την τακτική και υποστηρίζουμε ότι δεν υπάρχουν σοβαρότερες καταστάσεις από εκείνες των διαπραγματεύσεων και των συμβιβασμών κατά τις οποίες ο ηγέτης επιβάλλεται να είναι επιφυλακτικός και σε ετοιμότητα και συνεπώς πρέπει να γίνει γενικός κανόνας για τους στρατιωτικούς των νεότερων χρόνων, ότι ο κυβερνήτης ενός τόπου δεν πρέπει να προβαίνει σε διαπραγμάτευση, ενόσω τελεί υπό πολιορκία.
Γι’ αυτόν τον λόγο σε παλαιότερες εποχές, ο Lord de Montmord, επικρίθηκe όταν υπερασπιζόμενος την πολιορκούμενη πόλη Mousson ενάντια στον Earl of Nanseaw, επέδειξε δειλία και παραδόθηκε χωρίς να προβάλλει την παραμικρή αντίσταση. (History of France, William Grimshaw, 1829 σ. 165)
Αλλά ακόμη και αυτό, θα μπορούσε να είναι εν μέρει δικαιολογημένο, για τον κυβερνήτη ο οποίος θα διαπραγματευόταν με τρόπο ασφαλή, ενώ θα διατηρούσε το τακτικό πλεονέκτημα, όπως έκανε ο κόμης Guido di Rangone στο Reggio ο οποίος εμπιστεύθηκε την εντιμότητά του de l’ Escut όταν εξήλθε για να διαπραγματευθεί, προκειμένου να αποφύγει τον κίνδυνο εχθροπραξιών εντός των τειχών της πόλης, απομακρύνθηκε ελάχιστα από το οχυρό του, ώστε σε ενδεχόμενη αναταραχή κατά την διάρκεια της συζήτησης, να μην βρεθεί σε μειονεκτική θέση, όπως σε παρόμοια περίπτωση βρέθηκε ο Alessandro Trivulcio, ο οποίος σφαγιάσθηκε επιτόπου.
Ο Ευμένης, ευρισκόμενος σε πολιορκία από τον Αντίγονο στο οχυρό φρούριο Νώρα, όταν αναγκάστηκε, πιεζόμενος ασφυκτικά, να βγει και να μιλήσει μαζί του, προκάλεσε τον θαυμασμό με την αγέρωχη στάση του και μη αποδεχόμενος το ύφος της επιστολής του Αντιγόνου, στην οποία αναφερόταν σε αυτόν ως κατώτερο, απάντησε με περηφάνεια «πείτε του ότι όσο κρατώ ξίφος στα χέρια μου, δεν αναγνωρίζω κανέναν ανώτερό μου» και ότι δεν θα έβγαινε έξω μέχρι να γινόταν αποδεκτή η απαίτησή του όπως ο Αντίγονος του παραδώσει τον ανιψιό του Πτολεμαίο, τον οποίον κρατούσε σε ομηρία.
«Εάν του εδίδετο τύχη ίση με την ικανότητά του εκείνος βέβαια δεν θα καθίστατο ανώτερος – διότι τους μεγάλους άνδρες τους μετρούμε με την αρετή, όχι με την τύχην – αλλά (θα καθίστατο) κατά πολύ ενδοξότερος και επιπλέον τιμημένος» Κορνήλιος Νέπως.
Όμως, κάποιοι τα πήγαν πολύ καλά αναλαμβάνοντας προσωπικά τις διαπραγματεύσεις, από την πλευρά του επιτιθέμενου: με την μαρτυρία του Ερρίκου de Vaux, ιππότη στην επαρχία της Καμπανίας, ο οποίος βρισκόταν σε κατάσταση πολιορκίας από τους Άγγλους και τον Bartholomew de Brunes, ηγεμόνα της επαρχίας του Λίγηρα, οι οποίοι έχοντας καταστρέψει το μεγαλύτερο μέρος του οχυρού και το μόνο που απέμενε ήταν να βάλουν φωτιά στα στηρίγματά του, ώστε να θαφτούν οι πολιορκημένοι στα χαλάσματα, απαίτησε από τον Ερρίκο να βγει και να μιλήσει μαζί του, για δικό του καλό, πράγμα που έκανε με συνοδεία τριών αντρών και καθώς αντίκρυσε την καταστροφή που είχε υποστεί, θεωρώντας τον εαυτό του υπεύθυνο, αφέθηκε στο έλεος του εχθρού με αποτέλεσμα να πυρποληθούν τα θεμέλια και λίγο αργότερα το κάστρο να καταστραφεί ολοσχερώς.
Θα μπορούσα – και μπορώ, να βασιστώ στην πίστη μου σε κάποιον με μεγάλη ευκολία, αλλά θα όφειλα να είμαι πολύ επιφυλακτικός σε μια τέτοια περίπτωση κατά την οποία αργότερα, η πράξη μου θα λογιζόταν περισσότερο ως αποτέλεσμα απελπισίας και δειλίας από μέρους μου, παρά εκούσια απόφαση απορρέουσα από την εμπιστοσύνη και την σιγουριά για την ευσυνειδησία αυτού με τον οποίον είχα να κάνω.
————
Πόλεμος γαρ, σχολείον αρετής εστί... - Αριστοτέλης
