«Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις»

Νίκος Κωνσταντινίδης

Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις, λέει ο Αντισθένης. Προϋπόθεση για τη σωστή γραφή αποτελεί η ετυμολογική αναγνώριση της λέξης. Να γνωρίζουμε τα μέρη που την συνθέτουν και της δίνουν την έννοια που έχει. Οι λέξεις εκτός από την ορθογραφία κουβαλούν και την ιστορία τους. Είναι ομιλούσες.

Η ελληνική γλώσσα είναι η αρχαιότερη
γλώσσα της Ευρώπης. Είναι η μητέρα
γλώσσα των ευρωπαϊκών γλωσσών.
Μία στις τέσσερις λέξεις της αγγλική,
είναι ελληνική.

Το θέατρο, η τραγωδία, η δημοκρατία και χιλιάδες άλλες ελληνικές λέξεις, έχουν το ίδιο όνομα σ’ όλη την οικουμένη. Αυτό το παγκοσμίως μοναδικό κληρονόμημα, χρέος μας είναι να το προστατεύσουμε. Η καρατόμηση των λέξεων μας απομακρύνει από την κατανόησή τους. Αν τις αλλάζουμε χωρίς γλωσσικό σεβασμό, θα ψάχνουμε την ετυμολογική τους ερμηνεία μέσα από ξένες γλώσσες που τις έχουν πολιτογραφήσει διατηρώντας ακόμη και τα πνεύματα. Για παράδειγμα, η λέξη Ελλάς γράφεται στην αγγλική Hellas, διατηρώντας με το «Η» τη δασεία που εμείς καταργήσαμε.

Και «αι καταληκτικαί των λέξεων συλλαβαί έχουσι λόγον», λέει ο Πλάτων. Η κατάληξη «-ις», στην τρίτη κλίση της γραμματικής εκφράζει κίνηση, ροή, εξέλιξη. Άλλο ποίησις κι άλλο ποίημα. Η κατάληξη «-μα» φανερώνει κάτι το τετελεσμένο. Άλλωστε και ως όνομα η λέξη «ις» (γεν. της ινός) σημαίνει δύναμη. Αν μετατραπεί σε «η» χάνεται η δυναμική της.

Το ρήμα «ομιλώ» σημαίνει ανήκω σε «όμιλο». Ότι είμαι ομού με άλλους. Στις μέρες μας, χάριν συντομίας, χρησιμοποιούμε το μιλώ αντί για ομιλώ. Δεν λέμε όμως ποτέ «μιλία» αλλά ομιλία. Στη σωστή κατανόηση μιας λέξης βοηθά και η σωστή γραφή της. Κανένα γλωσσικό στοιχείο στην ελληνική γλώσσα δεν είναι περιττό. Είναι λάθος να τσεκουρώνουμε τις λέξεις.

Μιλάμε στη δημοτική, αλλά δεν λέμε
«πλατεία Αριστοτέλη», αλλά
Αριστοτέλους. Μπορεί να χάσαμε την
λέξη αλς (που σημαίνει θάλασσα),
αλλά έχουμε τα παράγωγα της: άλας,
αλάτι, αλυκή, ίσαλα αλμύρα και άλλες.

Η περικοπή γράμματος σε λέξη δεν αλλάζει μόνο την προφορά της, αλλά μας αποπροσανατολίζει κι από την ετυμολογική της γραφή. Ποιο είναι σωστό; Να γράφουμε καινούριος ή καινούργιος; Κάποιοι γράφουν τη λέξη χωρίς το «γ», σύμφωνα με τη γραμματική Τριανταφυλλίδη, ενώ κάποιοι άλλοι την γράφουν με «γ», κρατώντας την ετυμολογία της.

Το επίθετο καινούργιος είναι λέξη σύνθετη από το καινός + έργον. Από τη λέξη «έργον» έχουμε τις λέξεις εργαλείο, αργαλειό, εργόχειρο κι άλλες. Η Εργάνη Αθηνά αναφέρεται στα γυναικεία «έργα» της υφαντικής (βλ.: Γιάννης Χ. Πρινιανάκης, Γλώσσα ελληνική: Η γλώσσα των γλωσσών). Πιστεύω ότι η σωστή ερμηνεία της λέξης θέλει και την ανάλογη ιστορική της γραφή. Σε τι ωφελεί αν κοπεί μέσα από τη λέξη το γράμμα γ, τη στιγμή που ζει μέσα σε τόσες άλλες;

«Η φύση ουδέν ποιεί εις μάτην», λέει ο Αριστοτέλης. Η γλώσσα των Ελλήνων είναι η γλώσσα που ομιλεί η φύση. Όταν φυσάμε, εκείνο το παρατεταμένο «φ» στα κάρβουνα ανάβει τη φωτιά και μας δίνει το φως. Το γράμμα «ρ» στο τέλος της λέξης δηλώνει τη ροή: αστήρ, αήρ, πυρ. Όταν λέμε αστέρας, αέρας, οι λέξεις χάνουν τη δυναμική της ροής τους, με εξαίρεση τη λέξη πυρ, που δεν αλλάζει. Το γράμμα «ν» δονεί τον εγκέφαλο. Όταν το κόβουμε πονάει, γιατί είναι οργανικό στοιχείο της λέξης.

«Και οι λέξεις φλέβες είναι. Μέσα τους
αίμα κυλάει, πονάνε», θα μας πει
ο Ρίτσος. Το τελικό σίγμα ηρεμεί,
παραδέχεται η σύγχρονη Ψυχιατρική.

Γλώσσα, με δυο λόγια, είναι η ψυχή μας. Είναι η ταυτότητά μας. Αν αλλοιωθεί ένα μέρος της γλώσσας μας, θα αλλοιωθεί μοιραία και η ταυτότητά μας. Η εξέλιξη της γλώσσας είναι αναπόφευκτη. Αρκεί να γίνει κατά τρόπο που δεν αλλάζει την ετυμολογική της δομή. Για να μην μετατραπεί από νοητική σε συμβολική και χάσει την υπεροχή που έχει απέναντι σ’ όλες τις άλλες γλώσσες του κόσμου.

Πηγή: Pontos-News