Ἡ μάχη τῆς παιδείας

Τοῦ Σεβασμιωτάτου
Μητροπολίτου Ἐδέσσης,
Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας
κυρού Χρυσοστόμου(+)

«Διδασκάλους ζητητέον τοῖς τέκνοις, οἱ καὶ τοῖς βίοις εἰσὶν ἀδιάβλητοι καὶ τοῖς τρόποις ἀνεπίληπτοι καὶ ταῖς ἐμπειρίας ἄριστοι. Πηγὴ γὰρ καὶ ρίζα καλοκαγαθίας τὸ νομίμου τυχεῖν παιδείας». Πλούταρχος

Σχολεῖα καὶ ἰνστιτοῦτα, φροντιστήρια καὶ ξένες γλῶσσες, τέχνες καὶ ἐπαγγέλματα ἀποτελοῦν τὸ ὄνειρο καὶ τὴν φιλοδοξία τῶν γονέων, τὸν πόθο καὶ τὴν ἀγωνία τῶν παιδιῶν. Ὅλα αὐτά, βέβαια, εἶναι συγκινητικά, ἐπειδὴ ἀπαιτοῦν μόχθο καὶ θυσία καὶ εἶναι ἐπίσης ἀπαραίτητα καὶ βασικὰ γιὰ τὴν πρόοδο καὶ τὴν ἐπιστήμη, γιὰ τὴν εὐτυχία τῆς κοινωνίας καὶ τὸν πολιτισμὸ τῆς ἀνθρωπότητας.

Πέρα ὅμως καὶ ὑπεράνω ἀπὸ αὐτά, ἢ μᾶλλον, σκοπὸς καὶ τέρμα ὅλων αὐτῶν πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἐσωτερικὴ καλλιέργεια τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἠθικὴ διάπλαση καὶ μόρφωση τοῦ νέου μαθητῆ, «κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ». Διότι, κατὰ τὸν Πλάτωνα, ὁ ἄνθρωπος παιδείας μὲν ὀρθῆς τυχῶν θειότατον καὶ ἡμερώτατον, μὴ ἱκανῶς δὲ ἢ μὴ καλῶς τραφέν, ἀγριώτατον ὁπόσα φύει γῆ…».

–Ποιά εἶναι ὅμως ἡ ὀρθὴ παιδεία; Ποιὰ εἶναι ἡ ἀληθινὴ μόρφωση; Ἀσφαλῶς εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία ἔχει ὡς βάση ἀμετακίνητη τὴν ψυχοσωματικὴ ἰδιότητα τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὡς σκοπὸ τὴν σύμμετρη καὶ ἁρμονικὴ ἀνάπτυξη τῶν δύο αὐτῶν ἰδιοτήτων. Κάθε μονόπλευρη θεώρηση ἢ ἐσκεμμένη παραθεώρηση, ὁδηγεῖ σὲ διχασμὸ τῆς προσωπικότητας καὶ καταλήγει στὴ διάσπαση τῆς ψυχοσωματικῆς ὑποστάσεως τοῦ ἀνθρώπου.

Ὀρθὴ παιδεία εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία ἀντιμετωπίζει καὶ καλλιεργεῖ τὸν ἄνθρωπο ὡς ἑνιαία προσωπικότητα καὶ προωθεῖ αὐτὸν στὸν τελικό του προορισμό.

Ἡ ἀγωγὴ καὶ ἡ μόρφωση εἶναι μόνον γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Τὰ ζῶα δὲν παιδαγωγοῦνται, οὔτε μορφώνονται. Δὲν ἐξελίσσονται καὶ δὲν μεταβάλλονται. Ἁπλῶς τιθασεύονται, αμάζονται καὶ ἀσκοῦνται. Ἐπειδὴ στεροῦνται λογικῆς καὶ ἐλευθερίας. Δὲν ἔχουν συνείδηση καὶ ψυχή. Τὰ ζῶα ἔχουν μόνο ἄλογα ἔνστικτα καὶ τυφλὲς βιολογικὲς ὁρμές, στὶς ὁποῖες ὑποτάσσονται καὶ πειθαρχοῦν στερεοτύπως, κατ’ ἀναπότρεπτη φυσικὴ ἀνάγκη.

Ὁ ἄνθρωπος ὅμως ἀποτελεῖ ἐλεύθερη ἠθικὴ προσωπικότητα καὶ ἔχει ἀνάγκη ἀγωγῆς πρὸς τὴν τελειότητα. Ἀλλά, τὸ ἔργο τῆς ἀγωγῆς δὲν εἶναι μηχανικό, δὲν ἀποτελεῖ κατασκευήν. Ὁ ἄνθρωπος, καὶ μάλιστα τὸ παιδὶ καὶ ὁ νέος, δὲν εἶναι ἀντικείμενο καὶ ἀδρανὲς πρᾶγμα, δὲν εἶναι ἄψυχη καὶ ἄβουλη μᾶζα, ὑποκείμενη ἀναγκαστικὰ στοὺς φυσικοὺς νόμους καὶ δεχόμενη παθητικὰ τὴν παιδαγωγικὴ ἐπέμβαση, οὔτε εἶναι ἕνα βάζο ποὺ τὸ γεμίζουμε μὲ ὡραῖα καὶ πολύτιμα ἡδύποτα, μὲ γνώσεις, δεξιότητες καὶ ἱκανότητες…

Ἀλλὰ εἶναι λογικὴ προσωπικότητα, ἠθικὴ ὀντότητα, «εἰκόνα» τοῦ Δημιουργοῦ Θεοῦ. Συνεπῶς, καὶ ἡ εὐθύνη τῶν φορέων τῆς ἀγωγῆς, γονέων καὶ δασκάλων, εἶναι μεγάλη, ἐπειδὴ εἶναι Θεοῦ «συνεργοί», τὸ δὲ ἔργο τοὺς ἀποτελεῖ πλήρη μυσταγωγία καὶ ἀληθῆ ἱερουργία.

Δὲν ὑπάρχει ἀνώτερη «τέχνη» καὶ δυσκολοτερο «ἐπάγγελμα» ἀπὸ τοῦ γονέως καὶ διδασκάλου. «Τέχνη τεχνῶν ἄνθρωπον ἄγειν, τὸ πολυτροπώτατον καὶ ποικιλώτατον τῶν ζώων» (ἅγιος Γρηγόριος Θεολόγος).

Ἐπειδὴ ἡ ἀγωγὴ δὲν μοιάζει οὔτε μὲ τὴ διατροφὴ τοῦ σώματος οὔτε μὲ τὴν ἰατροφαρμακευτικὴ θεραπεία τοῦ ἀσθενοῦς. Κάθε σύγκριση καὶ παρομοίωση θὰ μείωνε τὴν ἀξία τῆς ἀγωγῆς.

Ὅπως, ἐπίσης, κάθε θεώρηση καὶ προσφορὰ αὐτῆς ὡς ἐμπορικοῦ εἴδους θὰ σήμαινε προδοσία καὶ πλήρη ἐξαχρείωση τοῦ ἀνθρώπου.

Στὴν ἐποχή μας πολλὰ «λειτουργήματα» τῆς οἰκογένειας περιῆλθαν στὴν δικαιοδοσία ὀργανωμένων κοινωνικῶν ἱδρυμάτων. Οἱ ἀσθενεῖς στὸ νοσοκομεῖο, οἱ γέροντες στὸ γηροκομεῖο, τὰ νήπια στὸ νηπιαγωγεῖο κ.λπ. ἀλλὰ ἡ ἁρμοδιότητα τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε ἀναπαλλοτρίωτο καὶ ἀμεταβίβαστο προνόμιο τῆς οἰκογένειας.

Ἡ μητρικὴ στοργὴ καὶ ἡ πατρικὴ προστασία, ἡ οἰκογενειακὴ θαλπωρὴ καὶ ἡ σπιτικὴ ἀσφάλεια ἀποτελοῦν μοναδικὲς καὶ ἀστείρευτες πηγὲς μετάγγισης στὴν ψυχὴ τῶν παιδιῶν καὶ τῶν μαθητῶν τῶν πλέον ἱερῶν, ἁγνῶν καὶ ὑψηλῶν συναισθημάτων καὶ ἰδανικῶν.

Εἶναι λυπηρό, βέβαια, ὅτι πολλοὶ γονεῖς σήμερα ἔχουν τὴν εὐθύνη τῶν παιδιῶν τους μόνο ἀπὸ βιολογικῆς καὶ νομικῆς πλευρᾶς.

Ἀρκοῦνται, ὅπως λέει καὶ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, στὴ γέννηση καὶ τὴ διατροφὴ καὶ παραμελοῦν τὴν ἀναγέννηση καὶ τὴν ἀνατροφή. Περιμένουν τὰ πάντα ἀπὸ τὸ σχολεῖο καὶ τὴν Ἐκκλησία καὶ ἀγνοοῦν ὅτι βάση τῆς ἀγωγῆς εἶναι ἡ οἰκογενειακὴ ζωὴ καὶ φυσικοὶ διδάσκαλοι καὶ παιδαγωγοὶ οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς.

Οἱ διασημότεροι παιδαγωγοὶ ὁμολογοῦν ὅτι, ἂν στὸ σπίτι καὶ ἀπὸ τοὺς γονεῖς δὲν γίνει ἡ θεμελίωση τῆς ἀνατροφῆς καὶ ὑπομονητικὴ σμίλευση τοῦ ἤθους καὶ τοῦ χαρακτῆρα τοῦ παιδιοῦ, οἱ εὐκαιρίες θὰ ἔχουν χαθεῖ ὁριστικά.

Ἐπειδὴ ἡ οἰκογένεια ἀποτελεῖ σχολεῖο ἀναντικατάστατο, εἶναι τὸ τελειότερο ἐργαστήριο καὶ ἐκπαιδευτήριο, ὅπου κατὰ τρόπο μοναδικό, ἐμφυτεύονται καὶ διδάσκονται οἱ ἀτομικὲς καὶ κοινωνικὲς ἀρετὲς καὶ καλλιεργοῦνται καὶ ἀναπτύσσονται τὰ βαθύτερα βιώματα καὶ τὰ ψηλότερα συναισθήματα τῆς ζωῆς.

Ἀπὸ τὸ βιβλίο του ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ σ. 41

Πηγή: Ενωμένη Ρωμηοσύνη