Χαιρετισμοὶ στὴν Τραπεζούντα
Η Μονή Θεοσκεπάστου στην Τραπεζούντα
ΧΑΙΡΕ ΝΥΜΦΗ ΑΝΥΜΦΕΥΤΕ
Τοῦ ΦΙΛΩΝΟΣ ΚΤΕΝΙΔΗ
Μέσα στὸ ἐξαιρετικὰ αὐστηρὸ θρησκευτικὸ κλῖμα ποὺ βασίλευε στὸ διάστημα τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς στὴν Τραπεζούντα, ἢν ἡ Ἐκκλησία ἀπαγόρευε τὴν τέλεση γάμων, ἡ παράδοση δὲν ἐπέτρεπε προκλητικὲς και θορυβώδεις διασκεδάσεις και σ' ἄλλες χριστιανικὲς τελετές, ὅπως οἱ ἀρραβῶνες, οἱ βαπτίσεις, ἀκόμη καὶ οἱ ὀνομαστικὲς γιορτές. Τὴν Μεγάλη Σαρακοστή, τὸ Ἑλληνικὸ χριστιανικὸ σπίτι τῆς Τραπεζούντας, ἔπαιρνε κάτι ἀπ' τὴν ἱερότητα τῆς ἐκκλησίας, μὲ πρώτη ἱέρεια τὴν οἰκοδέσποινα. Ὁ καθημερινὸς «ἑσπερινὸς» ἀπ' τὸν ὁποῖο δὲν ἔπρεπε νὰ λείψῃ αὐτὴ καὶ τὰ παιδιά της, τὸ διαρκῶς νηστήσιμο τραπέζι, οἱ ἀτέλειωτες ἑτοιμασίες γιὰ τὸ Πάσχα, (γενικὸς καὶ σχολαστικὸς καθαρισμὸς τοῦ σπιτιοῦ, τὰ καινούργια ροῦχα ποὺ ἔπρεπε νὰ ραβοῦν γιὰ μικροὺς καὶ μεγάλους, τὰ παπούτσια ποὺ ἔπρεπε νὰ παραγγελθοῦν ἐγκαίρως, ὅπως κ' οἱ ἄλλες προμήθειες γιὰ τὴν «ἑορτὴ τῶν ἑορτῶν») καὶ παράλληλα μ' αὐτὰ ἡ ἀπαγόρευση τραγουδιῶν καὶ διασκεδάσεων στὸ σπίτι καὶ ἡ ἀναπόφευκτη τακτικὴ πρωϊνὴ καὶ νυκτερινὴ προσευχή, ὑπενθύμιζαν διαρκῶς τὴν Ν η σ τ ε ί α καὶ κρατοῦσαν σὲ διαρκῆ θρησκευτικὴ προσήλωση καὶ ἀνάταση μικροὺς καὶ μεγάλους. Γι' αὐτὴ τὴν -ἄν ὄχι ἀσκητική- πάντως μοναστηριακὴ καταθλιπτικὴ ἀτμόσφαιρα, ἡ ἀκολουθία τῶν «χ α ι ρ ε τ ι σ μ ῶ ν», τὸ ἀπόγεμα κάθε Παρασκευῆς, ἀποτελοῦσε ἕνα χαρούμενο φωτεινὸ μετέωρο, ποὺ φώτιζε τὸ χρυσαφένιο του φῶς τὸν ψυχικὸ ὁρίζοντα τῶν πιστῶν, ἀπεμάκρυνε τὸ θρησκευτικὸ δέος καὶ γέμιζε τὶς ψυχὲς μὲ τὶς λυτρωτικές του ἀχτίδες, σὲ βαθμὸ ποὺ νὰ παίρνουν «οἱ χαιρετισμοὶ» τὴ μορφὴ ἀληθινῆς πανήγυρης, χωρὶς βέβαια τραγούδια καὶ χορούς, πανήγυρης γεμάτης ἀπὸ ἔκδηλη ἑορταστικὴ διάθεση, μὲ ὁμαδικὴ εὐθυμία καὶ γενικὴ χαρά, ποὺ δὲν περιωρίζετο ἀνάμεσα στοὺς νέους μόνο...* **
Λίγα ἦσαν τὰ καταστήματα καὶ τὰ γραφεῖα τῆς Τραπεζούντας ποὺ παρέμειναν ἀνοιχτὰ τ' ἀπογέματα τῆς Παρασκευῆς τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας. Τὰ Σχολεῖα καὶ τὰ ἐργαστήρια δὲν λειτουργοῦσαν. Ἐπειδὴ δὲ ἡ Παρασκευὴ ἦταν τότε ἡμέρα ἀργίας γιὰ τοὺς Μουσουλμάνους, ἔτσι ἐνεκρώνετο τελείως ἡ ἀγορὰ, ὅπως συνέβαινε σὲ πολὺ μεγάλες γιορές. Κατὰ τὴν παράδοξη σύμπτωση, ὁ καιρὸς ἦταν πάντα καλὸς -ἀπ' ὅσο θυμᾶμαι- τὴν ἡμέρα ἐκείνη τῶν χαιρετισμῶν.* **
Ἀπ' ὅλες τὶς ἐνορίες τῆς Τραπεζούντας ξεκινούσαν ἄτομα καὶ ὁμάδες γιὰ τὴν Θ ε ο σ κ έ π α σ τ ο, τὸ ἱστορικὸ ἐκκλησάκι τοῦ ἀρχαίου μοναστηριοῦ (καλογραιῶν) τῶν Κομνηνῶν, ποὺ σὰν ἀετοφωληὰ κρεμόνταν περήφανο ἀπὸ μιὰ βραχώδη καὶ ἀπόκρημνη πλαγιὰ τοῦ Μιθρίου ὄρους (Πόζ-τεπὲ), ἀπ' ὅπου «ἐδέσποζε» ὅλης τῆς Τραπεζούντας. Στὸ σημεῖο ὅπου τέλειωνε ὁ ἀμαξιτὸς δρόμος καὶ ἄρχιζε ἡ ἀνάβαση πρὸς τὴν Θεοσκέπαστο, δύο δρομάκια δεξιὰ κι' ἀριστερὰ μιᾶς ἀπεριποίητης ἀνηφορικῆς πλατείας, τραβοῦσαν γιὰ τὴ Μονή. Ὁ κόσμος, γυναῖκες, ἄνδρες, παιδιά, μὲ τὰ γιορτινά τους ὅλοι, γέμιζε καὶ τὰ δυὸ δρομάκια καὶ ξεχειλοῦσε στὰ χωματένια μονοπάτια τῆς ἀνηφοριᾶς τῆς πλατείας. Ὅλος ἐκεῖνος ὁ χῶρος μεταβάλλετο σὲ μιὰ τεράστια φαντασμαγορικὴ σκηνὴ ὅπου ἀργοσάλευαν, σὰν πολύχρωμα λουλούδια στὸν κάμπο, τὰ λυγερὰ κορμιὰ ἑκατοντάδων γυναικῶν -κορίτσια καὶ γυναῖκες ἦταν τὸ μεγαλύτερο μέρος ἐκείνου τοῦ κόσμου- μὲ τὶς χρυσοποίκιλτες τοπικὲς ἐνδυμασίες, μὲ τὰ χρυσαφένια στολίδια καὶ τὰ χρυσοκέντητα «κοντογούνια», μὲ τὶς φανταχτερὲς «ζουπούνες», τὶς ριγωτὲς μεταξωτὲς «φοτάδες» τὰ αἰθέρια «λετσέκια», τὰ «λαχώρια» καὶ τὰ «ταραπολούζια» τυλιγμένα στὴ δαχτυλιδένια τους μέση. Λάμπανε οἱ ἄνθρωποι ἀπὸ ἱερὴ χαρά, ἔλαμπε κι' ὁ τόπος ἀπ' τὴν ὀμορφιὰ τῶν ἀνθρώπων!.... Ἀξέχαστο ὅραμα!.. Ξεχασμένοι ἄνθρωποι!.. Κἄποτε ἄδειαζε ἡ σκηνὴ αὐτή, γιὰ νὰ γεμίσῃ ἐκεῖ ψηλὰ τὸ μοναστήρι ἀπ' τὸν κόσμο ποὺ τὸν ζωντάνεψε στὸ πέρασμά του. Ἡ σπηλιὰ τῆς ἐκκλησίας τῆς Μονῆς, οἱ ἀπανωτὲς αὐλὲς καὶ πανωτὰ διαζώματα μὲ τὰ βαθύσκια δέντρα τους, τὰ κελλιά, οἱ ἐξώστες καὶ οἱ κῆποι, πλημμύριζαν ἀπὸ ἀνθρώπους. Λίγοι κατόρθωναν ν' ἀκούσουν τοὺς χ α ι ρ ε τ ι σ μ ο ύ ς, γιατὶ τὸ αἰωνόβιο σπήλαιο, ποὺ σκέπαζε τὸ ναό, λίγους χωροῦσε. Αὐτὸ ὅμως δὲν σήμαινε πὼς οἱ ἄλλοι, οἱ πολλοί, ξεχνοῦσαν τὴν εὐλάβεια καὶ τὴν κατάνυξη ποὺ ἀπαιτοῦσε ὁ χῶρος καὶ ἡ στιγμή.* **
Ἠταν οἱ τελευταῖοι Χαιρετισμοί... Μιὰ ὁμάδα μαθηταί, ἀπ' τὶς τελευταῖες τάξεις τοῦ Φροντιστηρίου, κάναμε κατοχὴ τοῦ ἁπλόχωρου βάθρου τοῦ καμπαναριοῦ τῆς Μονῆς, μὲ τὴν μοναδικὴ καὶ ἔξοχη θέα πρὸς τὴ θάλασσα καὶ τὰ τείχη τῆς Τραπεζούντας, τὰ κάστρα τῶν Κομνηνῶν, μὲ τὰ ἐρειπωμένα τους ἀνάκτορα. Ἦταν ἀκίνητη ἡ θάλασσα, σἄν λίμνη, σἄν τὰ κάστρα... Σιωπούσαμε ὃλοι. Εἴμαστε σιγκινημένοι... λυπημένοι... Γιατί; Οὔτε τώρα δὲν μπορῶ νὰ τὸ ἐξηγήσω. Ἕνας ἀπὸ μᾶς ἦταν καλλίφωνος ψάλτης. Μὲ σιγανὴ καὶ γλυκειὰ φωνὴ ἄρχισε νὰ ψάλλῃ τὸ «Τῇ ὑπερμάχω Στρατηγῷ...» Τὸν ἀκούγαμε μὲ κατάνυξη καὶ νοιώθαμε ν' ἁπαλύνῃ ὁ πόνος μας... Ἕνας ἄλλος τῆς παρέας μας, ποὺ τὸν λέγαμε «ὁ ποιητὴς» καὶ ποὺ ὅλη τὴν ὥρα ἀκουμποῦσε σιωπηλὸς σὲ μιὰ ἀπ' τὶς κολόννες τοῦ καμπαναριοῦ, μόλις τέλειωσε ὁ ψαλμὸς ἄρχισε ν' ἀπαγγείλῃ μὲ βαθειὰ καὶ λίγο τρεμάμενη φωνή: Οἱ πρῶτες λέξεις του μᾶς ἦρθαν σἄν ἠχὼ ἀπ' τὸν τελευταῖο στίχο τοῦ τροπαρίου «Χαίρε νύμφη ἀνύμφευτε».Νύμφη κ' ἐσὺ τῆς θάλασσας τοῦ Πόντου μας καμάρι ποὺ σὲ παλάτια τριγυρνᾶς ποὺ ρήμαξαν κυκλῶνες καὶ τὸν Νυμφίον καρτερᾶς μέρες, χρόνια, αἰῶνες... Ἡ χάρη τῆς Παντάνασσας τῆς Παναγιᾶς ἡ χάρη πότε θὰ φέρει λυτρωμὸ μ' ἑνὸς Νυμφίου ἐρχομὸ στοῦ σκλάβου τὸν κατατρεγμό; Πότε στὰ κάστρα τὰ παληὰ καὶ τὴν καλύβα τοῦ ραγιᾶ θὰ θρονιαστῆ ἡ 'λευτεριά;
Κυτάζαμε δακρυσμένοι ὁ ἕνας τὸν ἄλλο. Ξαφνικὰ σὰν νὰ δεχτήκαμε κἄποιο ἀνώτερο, ἀπόκοσμο, μυστιριῶδες πρόσταγμα, ἀρχίσαμε νὰ τραγουδᾶμε:Ἀπ' τὰ κόκκαλα βγαλμένη τῶν Ἑλλήνων.........
........................................... Ἡ Παντάνασσα δὲν τὴν λύτρωσε καὶ ἡ Νύμφη ἡ ἀνύμφευτη τοῦ Πόντου τριγυρνᾶ ἀκόμη ἀνάμεσα στὰ χαλάσματα τῶν παλατιῶν τῶν Κομνηνῶν, καρτερώντας πάντα τὸν λυτρωτὴ Νυμφίον. ........................................... Οἱ μαθηταὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἕνα Μαρτιάτικο ἀπόγεμα Παρασκευῆς τοῦ ἔτους 1906, τραγουδοῦσαν μὲ δάκρυα τοὺς καϋμοὺς των κάτω ἀπ' τὶς καμπάνες τῆς Θεοσκεπάστου τῆς Τραπεζούντας, δὲν ζοῦν ὅλοι... Ὅσοι ζοῦν, οὔτε καὶ νὰ ξαναδοῦν μποροῦν τὴν εἰκόνα ποὺ ἀντίκρυσαν τὴν μακρυνὴ ἐκείνη ἡμέρα...ΦΙΛΩΝ ΚΤΕΝΙΔΗΣ
Γιὰ τὴν ἀντιγραφή: Ἑλλήνων Φῶς
Πηγή: ΠΕ, 1959, τ. 111-112, terra Pontus
