200 χρόνια δανείων εθνικής υποταγής, διχασμού και εκμαυλισμού – Η αρχή

Φεβρουάριος 1825 – Β΄ Εθνικό Δάνειο. 200 χρόνια από την την δημιουργία του πελατειακού κράτους, την υποθήκευση της δημόσιας περιουσίας, την πλάγια υποστήριξη Οθωμανών και Ιμπραήμ, και την επισφράγηση της σιωπής περί του πραξικοπήματος που έφερε στην εξουσία τον Γ. Κουντουριώτη, στη θέση του Π. Μαυρομιχάλη.

23 Φεβρουαρίου 1825: «Συστήνεται» στην επαναστατική ηγεσία εις εκ των αξιοπιστοτέρων και σημαντικοτέρων οίκων του Λονδίνου

200 χρόνια πριν, οι «διαπραγματευτές» του εθνικού δανείου καλούσαν από το Λονδίνο τον πρόεδρο της προσωρινής ελληνικής κυβέρνησης να φανεί χρήσιμος στον δανειστή, δεχόμενος τα αιτήματά του. Με τον τρόπο αυτό, ο πρόεδρος θα ανταπέδιδε προς τον όπισθεν του δανειστή ευρισκόμενο την ανάδειξή του στην προεδρία. Ευτυχώς για την Επανάσταση, το έκανε μέχρις ενός σημείου και με την αποδυνάμωσή του, οι αντίπερα του Κουντουριώτη [και πάλι συνεννοούμενοι με την Αγγλία], συνένωσαν τις επαναστατικές συνιστώσες μέχρι να εξασφαλιστεί η εμφάνιση του Καποδίστρια. Όποιος δεν έχει χρόνο ή διάθεση για να διαβάζει κείμενα, μπορεί απλώς να ρίξει μια ματιά και στην επόμενη εικόνα. Δείχνει την εξέλιξη του «β΄ φιάσκου Ορλάνδου», 4 μήνες αργότερα.

Τα δάνεια 1824-25 δεν δημιούργησαν τον διχασμό εκ του μηδενός. Διόγκωσαν και μετέφεραν τον διχασμό που υπήρχε πολύ πριν το 21 από το παρασκήνιο στο προσκήνιο. Ειδικά το α΄ δάνειο δεν ζητήθηκε από τους Έλληνες. Προσφέρθηκε από την Βρετανία μέσω της μεσολαβήτριας Επιτροπής London Greek Committee, ως απόδειξη της πολιτικής αναγνώρισης και «αλλαγής στάσης» της Βρετανίας. Μα πώς μπορεί να συνέβη κάτι τέτοιο; Χρησιμοποιήθηκε προηγούμενη συλλογική συμφωνία των επαναστατών ως φαινομενικό υπόβαθρο, ενώ στην πραγματικότητα, η πολιτική Bentham-Canning έτρεχε με την μέγιστη δυνατή ταχύτητα για να χορηγήσει το δάνειο και να εξασφαλίσει τους παραλήπτες του.

Μέσω χρηματισμού, ανετράπη η εξουσία της κυβέρνησης από την βουλή, προκειμένου η συνολική εξουσία (άρα και η διαχείριση των χρημάτων) να περάσει στην δυτικόφιλη πλευρά και να ελεγχθεί εκβιαστικά το συνολικό επαναστατικό αποτέλεσμα. Κι αυτό έγινε στο παρά 5 της αποβίβασης του Byron στο Μεσολόγγι, ο οποίος είχε καθηλωθεί στην Κεφαλονιά επί εξάμηνο, αρνούμενος να βοηθήσει μια από τις δυο αντιμαχόμενες πλευρές.

Η κατανόηση του πολιτικού ρόλου των δανείων ξεκινά από την συνειδητοποίηση των εξής σημείων:

• Η αντιοθωμανική Επανάσταση έληξε το 1823. Μετά το Άστρος άρχισε η μάχη διεκδίκησης της μιας και μοναδικής εξουσίας που -ως τότε- ήταν απόλυτα μοιρασμένη μεταξύ των δυο επαναστατικών συνιστωσών. Το κράτος θα ήταν μικρότερο και ενιαίο, όχι μεγαλύτερο και τριμερές-ομοσπονδιακό, όπως προβλεπόταν στο αρχικό σχέδιο. Η αποτυχία της Επανάστασης σε Ήπειρο-Θεσσαλία ήταν ο λόγος της μετάβασης από το ομοσπονδιακό στο ενιαίο κράτος. Μετά τις εξελίξεις σε Πέτα & εκστρατεία του Δράμαλη και πριν την σύνοδο της Βερόνας & την κατάληψη του Ναυπλίου, η Μ. Βρετανία περνά από την αρνητική ουδετερότητα στην θετική διπροσωπία. Πιεζόμενη και από την προοπτική δανειοδότησης/αναγνώρισης της Ελλάδος από το Τάγμα των Ιπποτών της Μάλτας, εφαρμόζει το δόγμα «ή εμείς ή κανείς», εξασφαλίζοντας μια φανταχτερή βιτρίνα του δανείου η οποία παρολίγο ν’ αποδειχθεί μοιραία γι’ αυτήν (Lord Byron).
• Η πτώση της κυβέρνησης Μαυρομιχάλη (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1823) ήταν ένα πραξικόπημα που επιδίωκε την προοπτική επικράτησης της Αγγλίας έναντι της Ρωσίας. Παρά την πολύμηνη αποστασιοποίηση του Byron στην Κεφαλονιά, το timing προχρηματοδότησης του Κουντουριώτη από την προσωπική του περιουσία, αναχώρησης Ορλάνδου-Λουριώτη για το Λονδίνο, ανατροπής ολόκληρου του Εκτελεστικού από το Βουλευτικό, θα στεφθεί με επιτυχία στο τελευταίο δίμηνο του 1823, με αποτέλεσμα το 1824 να ξεκινήσει με δυο Κυβερνήσεις που δηλώνουν νόμιμες, άρα και παραλήπτριες του δανείου.
• Απόπειρες πραξικοπήματος γινόντουσαν από το 1818 ως το 1821 μεταξύ Κων/πολης και Πίζας και από τον Ιούλιο του 1821 μεταξύ Ύδρας και Μεσολογγίου. Ο Υψηλάντης κήρυξε την Επανάσταση εν μέσω υπονόμευσης και προσπάθειας «αναβολής» της Επανάστασης από την παράταξη του Ι. Καρατζά, των ηττημένων στην διεκδίκηση της ηγεσίας στο διάστημα 1818-19. Με τον Αλ. Υψηλάντη εξαφανισμένο σε μια ρωσική απομόνωση εντός αυστριακού εδάφους, ξεκινά το 1823 η προσπάθεια ανακατανομής των επαναστατικών δυνάμεων που δηλώνουν «ορθόδοξοι» ή «δυτικόφιλοι». Η Βρετανία υπερεξάντλησε τον χρόνο στον οποίο ήλπιζε να κατατροπωθεί η Επανάσταση και τώρα είναι υποχρεωμένη να την στηρίξει, εκμεταλλευόμενη την αδράνεια της Ρωσίας που το 1824 επιδίδεται σε άστοχες συνομιλίες με τους συμμάχους της πάνω στο ναυαγήσαν ομοσπονδιακό σχέδιο.

Η μυθοποιημένη Επανάσταση του 21 έφερε την σπάνια αφήγηση των δανείων στο επίπεδο των «ληστρικών τόκων και προμηθειών», ξεχωριστά από τον λεγόμενο «εμφύλιο», άσχετη με το «κράτος των ημετέρων» και μακριά από την εικονική βοήθεια κατά του Κιουταχή και του Ιμπραήμ. Συχνά αναφέρονται τα ποσά, και οι τόκοι μπερδεμένοι με την έκπτωση των ομολογιών, που πωλούνταν/αγοράζονταν στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου. Από τις αρνητικές συνέπειες των δανείων η καταλήστευση ήταν η μικρότερη. Τα βρετανικά δάνεια κατέστρεψαν την όποια ενότητα υπήρχε και επανέφεραν τους ηττημένους Οθωμανούς στο χώρο της διεκδίκησης ενός αγώνα που είχε κριθεί. Όσο η κυβέρνηση Κουντουριώτη ήταν απασχολημένη στην διεκδίκηση του Ναυπλίου και στην κατατρόπωση των «ανταρτών» η Κάσος και τα Ψαρά καταστρέφονταν, η Κρήτη αφηνόταν στην τύχη της. Ενώ ο Κουντουριώτης αναγκάστηκε να αναγνωρίσει ως «μη εχθρικά» τα πάσης σημαίας πλοία που εφοδίαζαν τον Ιμπραήμ, η κυβέρνησή του δεν είχε τίποτε άλλο να κάνει, από το να κατηγορεί την πλευρά του Κολοκοτρώνη για τις καταστροφές της Κάσου και των Ψαρών· κι αυτό, επειδή με την στάση τους, οι «αντάρτες» της «νόμιμης» διοίκησης τροφοδοτούσαν αρνητικά τις ειδήσεις στο Λονδίνο, μειώνοντας τα «φόντα» (funds) και καθυστερώντας την εκταμίευσή τους.

Τον Φεβρουάριο του 1825 οι Ορλάνδος & Λουριώτης συνυπέγραψαν με τους αδελφούς Ricardo το β΄ ελληνικό δάνειο ονομαστικού ύψους 2.000.000 λιρών Αγγλίας ή 10.000.000 ισπανικών δολαρίων. Τα ισπανικά δολάρια (τάληρα ή δίστηλα ή κολονάτα) ήταν αυτά που κατέληγαν στους χρηματοδοτούμενους από την κυβέρνηση Κουντουριώτη, επειδή αυτό ήταν τότε το κυρίαρχο διεθνές νόμισμα. Η διαφορά από το α΄ δάνειο ήταν η απευθείας «διαπραγμάτευση» με τους δανειστές, χωρίς δηλαδή την μεσολάβηση της επιτροπής Bentham (London Greek Committee) με την οποία είχε χολωθεί κυρίως ο Ιωάννης Ορλάνδος, γαμπρός των Κουντουριώτηδων. Ο Γεώργιος Κουντουριώτης ανεδείχθη στην εξουσία μέσω του α΄ δανείου και η πράξη αυτή προκάλεσε ό,τι ονομάζουμε «εμφύλιο» των δυο κυβερνήσεων. Στόχος της Μ. Βρετανίας ήταν ο έλεγχος της Επανάστασης και η απομάκρυση της παραδοσιακής πλευράς από την εξουσία που ως τότε ήταν μοιρασμένη με τη νεωτερική πλευρά.

Κάθε ομολογία του β΄ δανείου πωλείτο στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου με τιμή που ανεβοκατέβαινε από την αρχική των 55,5 λιρών «ανάλογα με τις ειδήσεις» επιτυχίας ή αποτυχίας του πολέμου εναντίον των Οθωμανών. Έτσι, γρήγορα ο Ορλάνδος έμπλεξε -ως πρόσωπο- πολύ χειρότερα με το β΄ δάνειο απ’ ό,τι με το α΄. Διαβίβαζε στους Κουντουριώτηδες τους εκβιασμούς του Λονδίνου, παρουσιάζοντάς τους ως φυσικά ή δικαιολογημένα φαινόμενα. Το χειρότερο ήταν πως οι Ρικάρντο έκαναν συμβάσεις για αγορά 6 ατμοπλοίων από τα ναυπηγεία του Λονδίνου και 2 φρεγατών από τις ΗΠΑ, «ξεχνώντας» να βάλουν τις ρήτρες που θα διασφάλιζαν την προσωρινή ελληνική κυβέρνηση. Τα χρυσοπληρωμένα πλοία δεν ήρθαν. Αντίθετα, ήρθε ο λόρδος Cochrane, διορισμένος από τους δανειστές ως εγγύηση για την «βέλτιστη χρήση» των άφαντων πλοίων. Έτσι, πήρε παράταση ζωής ο Ιμπραήμ, έπεσε το ανεφοδίαστο Μεσολόγγι, υποσκάφτηκε ο Καραϊσκάκης από τον λόρδο Κόχραν. Έτσι, οι Ιμπραήμ – Κιουταχής είχαν και εξωτερική βοήθεια πέρα από την εσωτερική (Κουντουριώτης & Συντροφία), προκειμένου να υποστηριχτεί είτε η ολοκληρωτική επικράτηση της αγγλικής πατρονίας είτε η καταστροφή της Επανάστασης.

Την δραματική κατάσταση ανέλαβε να περισώσει η Επιτροπή της Ζακύνθου. Οι Ρώμας, Στεφάνου & Δραγώνας έκαναν υπεράνθρωπη προσπάθεια μέχρι την επανασύγκληση της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης το 1827 και την ένωσή της στην Τροιζήνα. Στην πρώτη φάση της Συνέλευσης που έγινε στην Επίδαυρο (ως την άνοιξη του 1826) πέτυχαν να επαναφέρουν την σχετική ενότητα, να αντιμετωπίσουν ήπια τους Κουντουριώτηδες, να κολακέψουν την Μ. Βρετανία και να καταργήσουν το προσωρινό πολίτευμα, προετοιμάζοντας την εμφάνιση του Καποδίστρια, ενώ, παράλληλα δημιούργησαν δίκτυο κατασκοπείας του Ιμπραήμ και εφοδιασμού των ελληνικών φρουρίων και στρατευμάτων. Προκειμένου να μην αναζωπυρωθεί ο «εμφύλιος», σιώπησαν ως προς το Μεσολόγγι, ως προς το φιάσκο των ναυπηγείων Λονδίνου και ΗΠΑ, αφαιρώντας το δικαίωμα αντίρρησης ακόμα κι απ’ τον Δ. Υψηλάντη. Την ώρα που κρινόταν η απόφαση για την μονοκρατορία του Καποδίστρια, έφτανε στην Επανάσταση ο Gordon με τα τελευταία μετρητά του β΄ δανείου, λίγο πριν είχε φτάσει και ο «Μεσσίας Κόχραν».

Σε αντίθεση με όσα κατά καιρούς λέγονται, ο Καποδίστριας όχι μόνον αναγνώρισε τα (αναγνωρισμένα από την Επίδαυρο του 1826) δάνεια, αλλά φρόντισε να ξεκινήσει η αποπληρωμή τους το συντομώτερο δυνατόν. Τα 2/3 του μηδέποτε καταβληθέντος δανείου των 60 εκατομ. γαλλικών φράγκων προς τον Καποδίστρια θα δοθούν τελικά στην Αντιβασιλεία. Ούτε ο Όθων θα λάβει δάνειο, κάτι που δείχνει ότι τα χρήματα ήταν μέσον για την κεντρική πολιτική. Στόχος ήταν μόνον για τους ενδιάμεσους που δέχονταν τον χρηματισμό. Και όταν ο στόχος των δανειστών είναι εκμαυλιστικός, τότε τα χρήματα δίνονται μόνον σε όποιους δεσμεύονται να τα χρησιμοποιήσουν για τον λόγο αυτό. Το ερώτημα που δεν τίθεται: έγινε προσπάθεια πολιτικής χρηματοδότησης της Επανάστασης από την αντίπερα όχθη, πέρα από την χρηματοδότηση του Αλ. Υψηλάντη; Φυσικά! και η φιλοδυτική πλευρά πέτυχε να την σταματήσει.

Ούτε η Επιτροπή Ελέγχου του 1827 κίνησε πολιτικό θέμα στην Τροιζήνα, ούτε ο Καποδίστριας ανακίνησε το θέμα. Το έκανε ο Όθων αλλά και τότε, το μόνο που θα μπορούσε να ελεγθχεί ήταν η τήρηση κάποιων κανόνων, οπότε, πέραν των Ορλάνδου και Λουριώτη, ουδεμία ευθύνη αναζητήθηκε. Ιδιαίτερα το β΄ ελληνικό δάνειο αποτέλεσε και εσωτερικό θέμα της Αγγλίας, καθώς πολλοί έχασαν τα χρήματά τους. Ούτε εκεί διαπιστώθηκε χειραγώγηση των «επενδυτών».

Απόσπασμα επιστολής του Ανδρέα Λουριώτη προς τους J. & S. Ricardo, σχετικά με τα ατμόπλοια που έπρεπε να είχαν παραδοθεί από τα ναυπηγεία Galloway

Συνεπώς, το ότι θεωρείται τόκος το 59% ή το 55,5% είναι από τις μικρότερες ανακρίβειες στην υπόθεση των βετανικών δανείων. Μια από τις μεγαλύτερες ανακρίβειες στην ιστορία το 21, είναι ότι τα δάνεια 1824-25 ζητήθηκαν επειδή ο προϋπολογισμός «δεν έκλεινε» και η Επανάσταση δεν μπορούσε να αυτοχρηματοδοτηθεί. Τα δάνεια δόθηκαν από την πλευρά της Αθηνάς, για να εξοντοθεί η πλευρά του Φοίνικα που επιδίωξε και κήρυξε την Επανάσταση, συμπαρασύροντας την πρώτη, κάτι που έγινε μεταξύ 1812-14. Η Αθηνά συνεργάστηκε με τον Φοίνικα προεπαναστατικά, όμως σε καμιά περίπτωση δεν συναίνεσε στην υπερεθνική επιδίωξη και στην χριστιανική ταυτότητα του έθνους. Κατηγόρησε τον Φοίνικα ότι πρόδωσε την Επανάσταση (ξεστράτισε από τα νεωτερικά-συμφωνημένα) και όταν κινδύνεψε να χάσει κάθε έρεισμα στην μερική επιτυχία, τότε επέλεξε την πολιτική των δανείων που θα έφερναν την εξαγορά συνειδήσεων. Αλλά αυτό θα φανεί καλύτερα όταν δούμε την περίοδο Byron, όταν ο λόρδος -που γνώριζε πώς γίνονται οι επαναστάσεις της νεωτερικότητας- προσπάθησε, έστω και καθυστερημένα, να αποτρέψει την παράδοση του α΄ δανείου στην κυβέρνηση Κουντουριώτη, πληρώνοντας την επιλογή του αυτή με τη ζωή του.

Αθηνά Ναυπλίου προς Αθηνά Λονδίνου, τέλη 1825. Η ιστορία λησμόνησε να εξετάσει γιατί οι αδελφοί Ρικάρντο αρνούνταν να εξοφλήσουν τις συναλλαγματικές της διοίκησης Κουντουριώτη που εκδίδονταν για τον εφοδιασμό του Μεσολογγίου

Το χαμένο, κεντρικό τμήμα του Σολωμικού πεζού «Η γυναίκα της Ζάκυθος» είναι πολύ πιθανό ότι έδειχνε περισσότερο ξεκάθαρα προς τις εγχώριες δυνάμεις που συνεργάστηκαν ώστε να παραδοθεί το Μεσολόγγι στους Οθωμανούς. Όσο για την ιστορία εκείνη που εκθειάζει την διπλή, επιτυχημένη προσπάθεια του Μαυροκορδάτου να σώσει το Μεσολόγγι: δεν είναι περίεργο γιατί δεν αναζητά τους λόγους που δεν υπήρξε τρίτη;

ΥΓ Τα funds είναι παλιός θεσμός και δεν αφορά μόνον στην Ελλάδα, γνωστή για τις αλεπάλληλες πτωχεύσεις της οι οποίες ακυρώνονται με διανοίξεις νέων οδών προς νέες πτωχεύσεις. Πριν τη συμπλήρωση 200 ετών οι δανειστές βαφτίστηκαν επίσημα στην Ελλάδα «θεσμοί» και μάλιστα από εκείνους που αναδείχθηκαν στην εξουσία λέγοντας ότι θα έσκιζαν τους επαχθέστατους και πολιτισμικώς καταστροφικούς όρους των νέων δανείων. Με λίγα λόγια, όπως και ο Καρτέσιος είχε προβλέψει, η Δύση του φωτός στήριξε την ανθρώπινη ελευθερία στο απόφθεγμα «ΔΑΝΕΙΖΟΜΑΙ, άρα ΥΠΑΡΧΩ».

Στέργιος Ζυγούρας

Δείτε σχετικά:

Πηγή: Το καραβάκι της ιστορίας