Γενοκτονία τῶν Ποντίων καί Μικρασιατική καταστροφή: Ἀλήθειες καί γεγονότα, πού “ἐξαφάνισε” ἡ Δύση καί οἱ μισθοφόροι της

Τά τελευταῖα χρόνια στήν Πατρίδα μας συνηθίσαμε νά ἀνεχόμαστε πολλά πράγματα, πού οἱ Πατέρες καί οἱ πρόγονοί μας θεωροῦσαν τοὐλάχιστον ἀνήκουστα.

Σέ αὐτά συγκαταλέγεται καί ἡ παραχάραξη τῆς Ἱστορίας μας, πού συντελεῖται μέ τήν ἀπόκρυψη τῶν πραγματικῶν γεγονότων καί τήν ἀντικατάστασή τους ἀπό τίς εὐφάνταστες ἱστορίες τῶν μισθοφόρων ἐχθρῶν της Ἀληθείας καί τῆς Πατρίδος μας.

Τό τί ἀκριβῶς συνέβη στήν Μικρά Ἀσία δέν θά μπορούσαμε νά τό γνωρίζουμε, ἐάν δέν ὑπῆρχε ἡ καταγεγραμμένη ἀντικειμενική μαρτυρία ἑνός αὐτόπτη μάρτυρα, ὄχι μόνο τῶν γεγονότων τῆς καταστροφῆς, ἀλλά, κυρίως, τῆς πολιτικῆς καί κοινωνικῆς κατάστασης, πού ἐπικρατοῦσε στήν περιοχή πολύ πρίν τά θλιβερά συμβάντα, πού κόστισαν τόσο πολύ στήν Πατρίδα μας.

Αὐτός ὁ αὐτόπτης μάρτυρας εἶναι ὁ Μιχαήλ Ροδᾶς, πού γεννήθηκε τό 1884 καί πέθανε τό 1948. Ἡ καταγωγή του ἦταν ἀπό τό Αἴγιο, ἐνῶ στά νεανικά του χρόνια ὑπῆρξε τυπογράφος, δημοσιογράφος καί ἀρθρογράφος. Τραυματίας τοῦ Α΄ Βαλκανικοῦ Πολέμου καί μετά ἀπό πολλές περιπλανήσεις στόν Ἑλλαδικό χῶρο, κατέληξε στήν Σμύρνη, ὡς Διευθυντής τοῦ Γραφείου Τύπου τῆς Ὑπάτης Ἁρμοστείας στήν Σμύρνη.

Ἔτσι, ἀπό αὐτήν τήν θέση μποροῦσε νά παρακολουθεῖ ἀπό κοντά τίς ἐξελίξεις πού διαδραματίζονταν ἀπό τίς διπλωματικές καί στρατιωτικές Ἀρχές ἐκείνης τῆς ἐποχῆς. Τό 1924 συνέταξε τά ἀπομνημονεύματά του, μέ τίτλο «Ἡ Ἑλλάδα στήν Μικρά Ἀσία» καί ἀρχικά δημοσιεύθηκαν σέ συνέχειες, σέ δύο ἔγκριτες Ἀθηναϊκές ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τήν “Ἐθνική Φωνή” καί τό “Ἐλεύθερο Βῆμα”. Τό 1947, ὁ συγγραφέας τά ἐπιμελήθηκε γιά νά ἐκδοθοῦν συνολικά, ἀλλά ὁ αἰφνίδιος θάνατός του ἀνέτρεψε τά σχέδιά του. Τελικά, συγγενεῖς καί φίλοι του τά ἐξέδωσαν τό 1949 καί τό σύγγραμμα, πού ξεχωρίζει ὡς ἕνα ἀπό τά ἐγκυρότερα τῆς κατηγορίας του, ἀποτελεῖται ἀπό τίς ἑξῆς ἑνότητες:

- Κείμενα τοῦ συγγραφέα, πού κατά κανόνα εἶναι σαφῆ καί λεπτομερῆ, ἐνίοτε γλαφυρά, ὅπου ὁ ἴδιος κατατοπίζει τόν ἀναγνώστη φωτίζοντας πολλές πτυχές τῶν γενομένων, μιλῶντας μέ σκληρή ἀλλά πραγματική γλώσσα, χωρίς προσωπικές ἤ πολιτικές σκοπιμότητες. Μάλιστα σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στόν Ἁρμοστή (Ὑπουργό Ἰωνίας) Ἀριστείδη Στεργιάδη –ἕναν ἀνθέλληνα ὑπάλληλο ξένων συμφερόντων πού εὐθύνεται σέ μεγάλο βαθμό γιά τά δεινά τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας– ὁ Ροδᾶς εἶναι καταπέλτης, χωρίς νά ὑπολογίσει τό ὅτι ὁ πολιτικός προϊστάμενός του ἦταν εὐνοούμενος σύσσωμου τοῦ διεφθαρμένου πολιτικοῦ κόσμου στήν Ἑλλάδα καί κυρίως τοῦ “ἐθνάρχη” Ἐλευθέριου Βενιζέλου.

- Σπάνια καί δυσεύρετα ἐπίσημα ἔγγραφα, πού ἀποδεικνύουν τήν ἀλήθεια τῶν λεγομένων του.

- Σπάνιο καλλιτεχνικό καί περιγραφικό εἰκαστικό ὑλικό.

Γενικά, τό περιεχόμενο τοῦ βιβλίου εἶναι σπάνιο καί δέν συναντᾶται παρά μόνο στά ἀρχεῖα τοῦ Ἑλληνικοῦ κράτους.

Πρός ἐπίρρωση τῶν ὅσων προανέφερα γιά τήν ἀξιοπιστία τοῦ Ροδᾶ, θά ἐπικαλεστῶ τήν μαρτυρία ἑνός πολύ ἱκανότερού μου στά ἱστορικά ζητήματα, τοῦ ἱστορικοῦ, φιλολόγου καί δοκιμιογράφου κ. Σαράντου Ι. Καργάκου, πού σημειώνει[1] χαρακτηριστικά: «Ὁ Μιχαήλ Ροδᾶς εἶναι γιά τόν Μικρασιατικό Πόλεμο, ὅ,τι ὁ Θουκυδίδης γιά τόν Πελοποννησιακό Πόλεμο (τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν – mutatis mutatis). Ἀπό τήν θέση τήν ὁποίαν κατεῖχε, ἦταν σέ θέση νά παρακολουθεῖ ὅλες τίς ἐξελίξεις, νά γνωρίσει ἀπό κοντά ὅλους τούς πρωταγωνιστές τοῦ ἔπους καί τοῦ δράματος, νά ἔχει ἄμεση προσέγγιση στίς ἐξελίξεις, νά μελετᾶ καί νά υἱοθετεῖ ὅλα τά ἐπίσημα ἔγγραφα καί, τό βασικότερο, νά βρίσκεται ἐπί 3 χρόνια σέ καθημερινή ἐπαφή μέ τόν σατραπικῆς νοοτροπίας Στεργιάδη.

Πρέπει νά εἶχε ἀπέραντη ἀντοχή καί ἀνοχή γιά νά ἀντέχει τόν Στεργιάδη. Ὁ συμπατριώτης του δημοσιογράφος καί λογοτέχνης Γιῶργος Φτέρης πού προλογίζει τό βιβλίο, τόν περιγράφει σάν ἕναν ἄνθρωπο πάνω ἀπό ὅλα ἀγαπητό, κατ’ ἀντίθεση πρός τόν Στεργιάδη, πού ἦταν ἀντιπαθής καί λέει: «Ὁ Ροδᾶς ἦταν μία φύση πολύ τίμια, πολύ γενναία καί, ὅταν χρειαζόταν, ἠθικά πολύ ἀδιάλλακτος, μέ μίαν ἀπόχρωση σκληρότητας». Ὁ Ροδᾶς, ἀμερόληπτος, ἀντικειμενικός, ἄκρως ἀπόλυτος, ξέρει νά ἐκτιμᾶ, νά ἀποτιμᾶ καί νά ἐπιτιμᾶ, ὄχι ἀντιπάλους ἀλλά πρόσωπα φιλικά πρός αὐτόν, ἀκόμη καί τόν Ἑλληνικό Στρατό, ὅταν παρεκτρεπόταν ἀπό τήν γραμμή τοῦ ἠθικοῦ χρέους. Νά ἐπιτιμάει καί κάποιους Μικρασιάτες χρυσοκανθάρους, πού ἐνῶ ὁ Ἑλληνικός Στρατός ἔχυνε τό αἷμα του, αὐτοί γέμιζαν κρουνηδόν τά χρηματοκιβώτιά τους. Ἐξετάζει μέ ἀκρίβεια καί μέ σπάνια γιά τήν ἐποχή του ντοκουμέντα, ὄχι μόνο τό «τί πταίει», ἀλλά καί τό «τίς πταίει». Δέν χαρίζεται σέ κανένα «σύμμαχο»: πρῶτος αὐτός ἀποκάλυψε ὅτι ὁ συντελεστής τῆς ἧττας ἦταν «ἡ προβοκατορική πολιτική τῶν Ἰταλῶν». Τό σημαντικότερο καί τό πιό ἀξιανάγνωστο μέρος τοῦ βιβλίου του ἀφορᾶ στήν σκιαγράφηση τοῦ Στεργιάδη, ἑνός «διπλοῦ» ἀνθρώπου πού, οὔτε ἀπό τήν Κρήτη ἦταν (καί ἄς παρουσιαζόταν ὡς Κρητικός), οὔτε τό πραγματικό του ὄνομα ἦταν Στεργιάδης, οὔτε ἦταν κἄν βενιζελικός. Ἦταν παράσιτο, πού χρησιμοποιοῦσε τόν Βενιζέλο γιά νά ἀναρριχηθεῖ, ἦταν βάναυσος καί συνάμα χαμερπής. Γι’ αὐτό καί προβάλλουν ἀμείλικτα «ἐρωτηματικά»:

α) Γιατί μετά τήν Μικρασιατική Καταστροφή, οἱ Ἄγγλοι φρόντισαν νά τόν περισώσουν, θέτοντας στήν διάθεσή του ἕνα θωρηκτό, τόν «Σιδερένιο Δούκα»;

β) Γιατί ἀκόμα δέν ἔχει ἀνοίξει τό ἀρχεῖο Στεργιάδη;

γ) Μέ τί χρήματα ὁ ἄνθρωπος αὐτός ἔζησε στήν πανάκριβη Νίκαια, στήν Γαλλία, ἀπό τό 1922 μέχρι τόν θάνατό του στίς 27 Ἰουνίου τοῦ 1949;

δ) Γιατί κανείς Ἕλληνας δημοσιογράφος δέν σκέφθηκε ποτέ νά τοῦ πάρει μία συνέντευξη; Ὁ Γιῶργος Φτέρης λέει ὅτι «Τολμούσαμε νά τόν πλησιάσουμε;»

ε) Μέ ποιά πρόσωπα ἐπί 28 χρόνια συνεντευξιαζόταν, ζοῦσε καί συνομιλοῦσε καί μέ τί χρήματα ζοῦσε;

Τό γεγονός ὅτι δέν ξαναπάτησε τό πόδι του στήν Ἑλλάδα, ἴσως εἶναι μία ἀπάντηση».

Ἐκτός ἀπό τό πολύ σπουδαῖο βιβλίο μέ τά ἀπομνημονεύματά του, ὁ Μιχαήλ Ροδᾶς ἔχει γράψει ἕνα ἀκόμα πιό μικρό, ἀλλά ἐξαιρετικά σημαντικό σύγγραμμα, πού παρ’ ὅτι ἀποτελεῖται ἀπό μόλις ἑξήντα μία σελίδες, εἶναι ἀποκαλυπτικό τῶν γεγονότων, πρό καί κατά τήν καταστροφή.

Τό βιβλίο αὐτό ἔχει τόν τίτλο «Πῶς ἡ Γερμανία κατέστρεψε τόν Ἑλληνισμό τῆς Τουρκίας» καί ξεκινάει μέ τήν ἑξῆς διαχρονική θλιβερή διαπίστωση «Ἡ ἱστορία μᾶς διδάσκει ὅτι ἡ Ἑλλάς ἐπραγματοποίησε τά περισσότερα τῶν ἐθνικῶν ὀνείρων της διά τῶν κοινῶν ἀγώνων τῶν τέκνων της, ἐλευθέρων καί ὑποδούλων. Καί εἶνε μέν ἀληθές ὅτι οἱ ἐλεύθεροι Ἕλληνες συνεχίζουν τόν ἀγῶνα τοῦ αἵματος καί μετά τήν ἀποκατάστασιν τῆς Ἑλλάδος εἰς ἐλεύθερον Κράτος, πληρώνουν φόρους δυσαναλόγους πρός τήν οἰκονομικήν αὐτῶν κατάστασιν, ὑφίστανται τά πάνδεινα πρός πραγματοποίησιν τῆς ἐθνικῆς ἑνώσεως καί τῆς συντριβῆς τῶν δεσμῶν τοῦ κατακτητοῦ καί τοῦ τυράννου τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς.

Ἡ ἐξωτερική Ἑλλάς, ἐάν δέν προσέφερε μέγαν ἀριθμόν ἀγωνιστῶν εἰς τούς ἀπελευθερωτικούς πολέμους, προσέφερε ὅμως ἄφθονον χρῆμα καί συνετέλεσεν ὥστε τό ἐλεύθερον Κράτος νά λαμβάνει ἔξωθεν, ἐκ τῆς Ἑλλάδος τῆς Τουρκίας, τῆς Αἰγύπτου, τῆς Ρουμανίας, τῆς Ρωσσίας καί τῆς Ἀμερικῆς, τήν οἰκονομικήν ζωήν, ἀπαραίτητον ὅπως ὀργανωθῆ εἰς Κράτος στρατιωτικόν, ναυτικόν καί ἐμπορικόν».

Στήν συνέχεια ὁ Ροδᾶς ἀντιπαραβάλλει τήν ζωή στήν τότε ἐλεύθερη Ἑλλάδα μέ τήν ζωή στά μέρη ὅπου μοιραῖα μετανάστευσαν πολλοί συμπατριῶτες προκειμένου νά ἔχουν συνθῆκες ἀξιοπρεποῦς διαβιώσεως. Γράφει χαρακτηριστικά πώς «Ἐντεῦθεν τῶν συνόρων τοῦ Ὀλύμπου [σημείωση τοῦ ἀρθρογράφου: Τά σύνορά τῆς τότε ἐλεύθερης Ἑλλάδος βρίσκονταν στόν Ὄλυμπο, ἐκεῖ ὅπου ἐπιδιώκει νά τά ἐπαναφέρει τό σημερινό προδοτικό πολιτικό σύστημα τῆς Πατρίδος μας] τό πᾶν ἦτο ἀρματωλισμός. Ἐκεῖθεν τῶν συνόρων συντελεῖτο ἀδιάκοπος ἐθνική προπαρασκευή καί ἐμπορική ἐπικράτησις πρός ὅλα τά στοιχεῖα. Ἡ ἐμπορική κυριαρχία τῶν Ἑλλήνων εἰς τήν Τουρκίαν ἦτο ἀναμφισβήτητος. Ἀπόδειξις τούτου εἶνε τά μεγάλα φιλανθρωπικά μέγαρα τῶν κοινοτήτων, τά σχολεῖα καί τά μεγαλοπρεπέστατα νοσοκομεῖα, αἱ Τράπεζαι, αἱ ὁποῖαι ἱδρύθησαν κατά τά τελευταῖα χρόνια πρός ἐξυπηρέτησιν τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐμπορίου, αἱ ἀσφαλιστικαί ἑταιρεῖαι καί οἱ ἐμπορικοί συνεταιρισμοί διά κεφαλαίων κολοσσιαίων. Ἄνευ τῆς ἐμπορικῆς καί, οἰκονομικῆς κυριαρχίας τοῦ ἐξωτερικοῦ Ἑλληνισμοῦ, καί ἰδιαιτέρως τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Τουρκίας, τό ἐλεύθερον Κράτος τῶν συνόρων τοῦ Ὀλύμπου, ἦτο καταδικασμένον εἰς τήν δυστυχίαν καί τόν μαρασμόν».

Οἱ Τοῦρκοι στήν πλειοψηφία τους ἦσαν ὑπάλληλοι τῶν Ἑλλήνων, πού προόδευαν καί ἐνίσχυαν τήν προσπάθεια τοῦ νεοσυσταθέντος ἐλεύθερου Ἑλληνικοῦ Κράτους. Οἱ ἰδανικές συνθῆκες, σύμφωνα πάντοτε μέ τήν μαρτυρία τοῦ Ροδᾶ, συνεχίζονται ἀπρόσκοπτα μέχρι τό 1900: «Εἰς τήν ἐμπορικήν πρόοδόν του ὁ Ἑλληνισμός δέν συναντᾶ μέχρι τοῦ 1900 κανένα ἐμπόδιον. Ὁ Τοῦρκος ἐξακολουθεῖ τόν ὕπνον του».

Αὐτό, ὅπως ἦταν φυσικό, δέν ἄρεσε στήν Δύση, πού ἔσπευσε μέ τήν χαρακτηριστική της ὕπουλη τακτική νά ὑπονομεύσει τήν εὐημερία καί τήν πρόοδο τῆς Ἑλλάδος. Οἱ κινήσεις τῶν Δυτικῶν ἦταν σέ τρία μέτωπα: Χρηματοδότησαν μέ Γερμανικά καί Ἑβραϊκά κεφάλαια τούς Τούρκους ἐνῶ, ταὐτόχρονα, συκοφάντησαν τούς Ἕλληνες παρουσιάζοντάς τους ὡς ἐχθρούς καί κίνδυνο γιά τήν Τουρκία. Ἐπιπλέον, μέ διάφορες ἐσωτερικές (καί ὄχι μόνο) μηχανορραφίες φρόντισαν ἐντός καί ἐκτός τῆς Ἑλλάδος νά βρίσκονται ἐπικεφαλῆς προδότες, ὅπως ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος στό ἐσωτερικό καί ὁ Ἀριστείδης Στεργιάδης στήν Μικρά Ἀσία.

«Δυστυχῶς αἱ ἐμπορικαί συνθῆκαι, μετά τόν πόλεμον τοῦ 1897 καί κυριώτατα ἀπό τοῦ 1900 καί ἐντεῦθεν, μετεβλήθησαν, διότι εἰς τήν Ἀνατολήν ἐνεφανίσθη δεινός συναγωνιστής, ἀκατάβλητος, ἐφωδιασμένος μέ ὅλα τά μέσα τοῦ πολέμου, προγραμματιστῆς καί ἱκανός δι’ ἔντιμον ἤ μή ἐμπορικόν πόλεμον. Ὁ Γερμανός. Ἐξεστράτευσε μέ τήν ἐντολήν τῆς ἐξοντώσεως καί μέ τήν σημαίαν τῆς ἐπικρατήσεως ἐν Τουρκία, πολιτικῆς καί ἐμπορικῆς, ἀντί πάσης θυσίας. […] Ἐξηκολούθησεν ἔκτοτε μέχρι τοῦ 1887, συστηματική ἐργασία, ἡ ὁποία ἔδωσεν ἐνθαρρυντικά ἀποτελέσματα διά τούς Γερμανούς. Ἡ Τουρκία τοῦ Ἀβδούλ Χαμήτ προσεδέθη εἰς τό Γερμανικόν ἅρμα καί ἐφέρετο ὁλοψύχως πρός τό Βερολίνον».

Ἡ συνέχεια, δυστυχῶς, εἶναι γνωστή. Αὐτό πού δέν εἶναι γνωστό εἶναι τό παρασκήνιο μέχρι τήν καταστροφή καί ὁ βρώμικος ρόλος πού ἔπαιξαν οἱ γνωστοί καί ἄγνωστοι πρωταγωνιστές τῆς Ἐθνικῆς τραγωδίας. Δέν εἶναι καθόλου τυχαῖο τό ὅτι ὁ Στεργιάδης καί ὁ ρόλος πού διαδραμάτισε παρέμεινε (καί ἐν πολλοῖς παραμένει) ἑπτασφράγιστο μυστικό πού κανείς δέν ἀναφέρει μέχρι σήμερα. Δέν εἶναι καθόλου τυχαῖο, ἐπίσης, πώς ἐπί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Σημίτη –ἡ ζημιά τῆς μέχρι τώρα παρουσίας του στήν Ἑλληνική πολιτική δέν ἔχει ἀποτιμηθεῖ, ἀλλά εἶναι ἀνυπολόγιστη– δημιουργήθηκε στό σπίτι τοῦ προδότη στό Ἡράκλειο ἡ “Βιβλιοθήκη Στεργιάδη”, πού περιλαμβάνει τά βιβλία τοῦ Ὕπατου Ἁρμοστῆ καί τίς ἰδιωτικές του ἐπιστολές πού δέν ἐξαφάνισε ὁ ἴδιος, σέ μία προσπάθεια νά παρουσιαστεῖ τό μαῦρο ἄσπρο!

Μέ τό ἄρθρο αὐτό κάναμε κάποιες πρῶτες νύξεις σέ ἕνα πολύ σοβαρό ζήτημα, πού εἶναι, ἐκτός τοῦ σκοτεινοῦ ρόλου πού διαδραματίζει ἡ Δύση σέ σχέση μέ τήν Ἑλλάδα, ἡ προδοτική πολιτική πού ἀκολουθοῦν οἱ ἀντί–Ἕλληνες(!) πολιτικοί στήν Πατρίδα μας. Αὐτή ἡ τακτική μέχρι σήμερα ἔχει κοστίσει στό Ἔθνος μας, ὄχι μόνο τίς μεγάλες καταστροφές τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί τῆς Κύπρου, ἤ τήν γενοκτονία τῶν Ποντίων, ἤ τήν σημερινή ἀτέρμονη οἰκονομική (καί ὄχι μόνο) κρίση, ἀλλά, πρωτίστως, τήν ἀλλοίωση τοῦ ἤθους τῶν Ἑλλήνων, πού μέρα μέ τήν ἡμέρα δέν θυμίζουν σέ τίποτε ὄχι μόνο τούς Πατέρες μας, ἀλλά καί τούς παλαιότερους ἁγνούς πατριῶτες πού θυσίαζαν τά πάντα γιά «τοῦ Χριστοῦ τήν Πίστη τήν ἁγία καί τῆς Πατρίδος τήν ἐλευθερία».

Τό κεφάλαιο πού ἀνοίξαμε σήμερα εἶναι πολύ σημαντικό καί δέν ἔχει προβληθεῖ ὅσο καί ὅπως θά ἔπρεπε. Ἴσως οἱ σελίδες τοῦ ἔγκριτου περιοδικοῦ «Ἐνοριακή Εὐλογία» νά μήν εἶναι ὁ κατάλληλος τόπος νά ἀναπτυχθεῖ αὐτό τό φλέγον Ἐθνικό ζήτημα. Σίγουρα, ὅμως, μετά τίς πρῶτες ἀναφορές πρέπει νά ἀρχίσουμε σιγά-σιγά νά φέρνουμε στό φῶς ὅλα τά στοιχεῖα ἐκεῖνα, πού ἀποδεικνύουν ὅτι καί οἱ περιπτώσεις τῆς καταστροφῆς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί ἡ γενοκτονία τῶν Ποντίων εἶναι πράξεις πού διέταξε καί χρηματοδότησε ἡ Δύση καί ὑλοποίησαν προδότες Ἕλληνες πολιτικοί καί ἀξιωματούχοι.

Μανώλης Β. Βολουδάκης
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 178-179
Ἰούνιος-Ἰούλιος 2017

[1]. Τήν Τετάρτη 28 Μαρτίου 2012, ἡ “Λεσβιακή Παροικία”, ὁ Ὀργανισμός γιά τή διάδοση τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας (ΟΔΕΓ) καί ὁ Σύλλογος Μικρασιατῶν τῆς Σκάλας Λουτρῶν Λέσβου “Τό Δελφίνι”, διοργάνωσαν μία ἐκδήλωση γιά νά παρουσιάσουν τό βιβλίο τοῦ Μιχαήλ Ροδᾶ «Ἡ Ἑλλάδα στήν Μικρά Ἀσία – Μικρασιατική καταστροφή», στήν αἴθουσα “Δαίδαλος” τοῦ Ἑλληνοβρετανικοῦ Κολλεγίου. Τό βιβλίο παρουσίασαν οἱ κ. Σαράντος Καργάκος (ἀπό ὅπου καί ἀντλήσαμε τήν ἀναφορά μας) καί Στρατῆς Μολίνος.

Πηγή: Αγιος Νικόλαος Πευκακίων